Μέρος α΄
Της Dimitra Papanastasopoulou
Εφέτος συμπληρώνονται διακόσια χρόνια από την επίσημη έναρξη του αγώνα για την ανεξαρτησία του Έθνους μας. Από εδώ, θα σας παρουσιάζω εν είδει επετείου διάφορα γεγονότα, όλα σχετικά με τον αγώνα. Η αρχή δεν μπορεί, παρά να είναι αφιερωμένη στην Φιλική Εταιρία, τον προπομπό της Επανάστασης του 1821.
Οι κυριότεροι μυστικοί προπομποί της υπήρξαν το «Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο» (το 1809 στο Παρίσι από τον λόγιο Γρηγόριο Ζαλύκη), η «Φιλόμουσος Εταιρία» (1813 στην Αθήνα, μεταξύ λογίων και διπλωματών, έχοντας την έμμεση υποστήριξη της Αγγλίας) και η «Εταιρία του Φοίνικος», μέλη της οποίας ήταν ο Ε. Ξάνθος και ο Ν. Σκουφάς. Στην ουσία από αυτή προέκυψε τελικά η «Φιλική Εταιρία». Οι βάσεις της τέθηκαν από μορφωμένους Έλληνες που ζούσαν στην Ευρώπη, στη Βλαχία και στη Ρωσία.
Η Φιλική Εταιρία ιδρύθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1814, μια συμβολική ημέρα λόγω της θρησκευτικής εορτής της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, στην Οδησσό από τους πολυταξιδεμένους εμπόρυς Εμμανουήλ Ξάνθο( 42 ετών από την Πάτμο), τον Νικόλαο Σκουφά( 35 ετών από το Κομπότι της Άρτας) και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ( 26 ετών από τα Ιωάννινα).
Η οργάνωση είναι αυστηρά μυστική και συνωμοτική, αφ΄ενός λόγω του κυρίαρχου απολυταρχικού πνεύματος που επικρατεί στην Ευρώπη και αφ΄ετέρου λόγω των μέτρων ελέγχου των οθωμανικών Αρχών. Η μυστικότητα επέβαλε, τουλάχιστον στην αρχή, έναν μικρό αριθμό μελών, κυρίως εμπόρων οι οποίοι είχαν την δυνατότητα της μετκίνησης και περιόρισε τη δράση της. Χρειάστηκε να περάσει καιρός μέχρις ότου η Εταιρία αποκτήσει μια στοιχειώδη οργανωτική δομή και να συντάξει τους όρκους μύησης των μελών της.
Σκοπό έχει την ανέγερσιν και απελευθέρωσιν του Ελληνικού Έθνους και της Πατρίδος μας… δια να ενεργήσωσι μόνοι των ό,τι ματαίως από πολλού χρόνου ήλπιζον από την φιλανθρωπίαν των χριστιανών βασιλέων, όπως σημειώνει ο ίδιος ο Ε. Ξάνθος στα Απομνημονεύματά του.
Τα δύο πρώτα χρόνια τα μέλη ανέρχονται στα 20, μέχρι το 1817 με κίνηση κυρίως μεταξύ Ελλήνων της Ρωσίας και Μολδοβλαχίας πλησιάζουν απλώς τα 30, αλλά από το 1818, οι μυήσεις είναι αθρόες. Μέσα στα επόμενα δύο χρόνια εξαπλώνεται σ’ όλες τις περιοχές της σκλαβωμένης Ελλάδας και στις περισσότερες παροικίες του εξωτερικού. Οι μυημένοι είναι χιλιάδες, αν και έμειναν γνωστά γύρω στα 1100 ονόματα. Μυούνται έμποροι και μικροαστοί, Φαναριώτες και κοτζαμπάσηδες, κληρικοί, δίπλα σ’ εκείνες τις μορφές που θα διαδραμματίσουν αγωνιστικό ρόλο στον αγώνα (Θ. Κολοκοτρώνης, Οδυσσέας Ανδρούτσος, Αναγνωσταράς, Γρηγόριος Δικαίος, Παλαιών Πατρών Γερμανός κλπ). Ορόσημο για την ουσιαστική ενίσχυση της Εταιρίας στάθηκε η μύηση του μεγαλεμπόρου Παναγιώτη Σέκερη, που έγινε μέλος της Ανώτατης Αρχής στα τέλη του 1818 και πρόσφερε μια γενναία οικονομική υποστήριξη.
Όσο για τη διάρθρωσή της, αυτή στηρίχθηκε στα πρότυπα των Καρμπονάρων και των Ελευθεροτεκτόνων. Η ηγετική της ομάδα, η λεγόμενη «Αόρατος Αρχή» ήταν περιβεβλημένη με μυστική αίγλη, δίνοντας την εντύπωση ότι συμμετείχαν σημαντικές προσωπικότητες της Ευρώπης, όπως ο Ιωάννης Καποδίστριας και ο τσάρος της Ρωσίας Αλέξανδρος Α΄. Η πραγματατικότητα, πάντα μυστική, ήταν ότι οι αρχικές κεφαλές ήταν των παραπάνω ιδρυτών της, ενώ αργότερα προστέθηκαν άλλοι πέντε, και μετά τον θάνατο του Σκουφά άλλοι τρεις.
Η δομή ήταν πυραμιδοειδής με κεφαλή την «Αόρατη Αρχή». Κανείς δεν γνώριζε ούτε είχε δικαίωμα να ρωτήσει. Οι εντολές της έπρεπε να εκτελούνται άμεσα, ενώ τα μέλη δεν είχαν δυνατότητα λήψης αποφάσεων. Αρχικά υπήρχαν τέσσερις βαθμίδες μύησης (Αδελφοποιητοί ή Βλάμηδες, Συστημένοι, Ιερείς και Ποιμένες). Οι Ιερείς μπορούσαν να μυήσουν μόνο τους δύο πρώτους βαθμούς. Τόσο οι Βλάμηδες όσο και οι Συστημένοι αγνοούσαν τους επαναστατικούς σκοπούς της οργάνωσης. Γνώριζαν μόνο ότι η εν λόγω Εταιρεία προσπαθούσε για το γενικό καλό του έθνους και ότι μέλη της ήταν και σημαντικά πρόσωπα. Αυτό διαδιδόταν σκόπιμα, για να τονώνεται το ηθικό των μελών και να μυούνται ευκολότερα.
Το 1818, όταν η έδρα μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, προστέθηκαν άλλες δύο βαθμίδες (Αφιερωμένοι και οι Αρχηγοί των αφιερωμένων). Η τελευταία βαθμίδα δινόταν αποκλειστικά σε στρατιωτικούς. Αρκετά αργότερα, το σύνολο συμπληρώθηκε με άλλες δύο βαθμίδες, τους Αποστόλους και του Γενικού Επιτρόπου της Αρχής( δόθηκε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη το 1820, όταν δέχτηκε την αρχηγία της Φιλικής Εταιρίας).
Το 1817 η «Αόρατος Αρχή» μετονομάστηκε σε «Αρχή των Δώδεκα Αποστόλων» και ο καθένας από αυτούς ανέλαβε την ευθύνη μιας περιφέρειας. Αυτοί ήταν: Γεωργάκης Ολύμπιος, υπεύθυνος για την Σερβία, Βατικιώτης για την Βουλγαρία, Πεντεδέκας για τη Ρουμανία, Λουριώτης για την Ιταλία, Αναγνωσταράς για τα νησιά του Σαρωνικού, Χρυσοσπάθης για τη Μεσσηνία, Φαρμάκης για τη Μακεδονία και τη Θράκη, Κροκίδας για την Ήπειρο, Πελοπίδας για την Πελοπόννησο, Ίπατρος για την Αίγυπτο, Κατακάζης για τη Νότια Ρωσία και Καμαρηνός για τη Μάνη.
Κυρίως μετά τον θάνατο του Σκουφά, όλοι τους διασκορπίστηκαν στις περιφέρειές τους και άρχισαν να μυούν Έλληνες.
