Ο Πλάτανος είναι ένα όμορφο γραφικό χωριό σε απόσταση 2 χιλιομέτρων από την Αρχαία Ολυμπία. Η ιστορία του υπολογίζεται πάνω από 2000 χρόνια. Ο Παυσανίας ο περιηγητής, αναφέρει τον Πλάτανο ως το τελευταίο χωριό πριν την Αρχαία Ολυμπία, απ’ όπου περνούσε η αρχαία οδός που ένωνε την Αρχαία Ήλιδα με την Αρχαία Ολυμπία.
Η οδός αυτή ήταν δευτερεύουσα κι αυτό επειδή ήταν δύσβατη. Συγκεκριμένα, ξεκινούσε από την Αρχαία Ήλιδα, συναντούσε το χωριό Μπουχιώτη (κοντά στην Αμαλιάδα), το Αγραπιδοχώρι, την Ώλενα, το Μουζάκι, την Κουτσοχέρα, το Καράτουλα, την Ηράκλεια (Μπρούμα), το Πελόπιο (κρεκούκι), περνούσε μέσα από το κέντρο του Πλατάνου και μέσω της πιλαλίστρας, κατέληγε στην Αρχαία Ολυμπία.
Η ονομασία του, σύμφωνα με μαρτυρίες, οφείλεται σε έναν μεγάλο πλάτανο με διάμετρο κορμού 10 μέτρων που χαρακτηριστικό του, εκτός από το μέγεθος, ήταν και η μεγάλη κουφάλα που είχε. Η περιοχή που βρισκόταν ήταν μεταξύ των σπιτιών των οικογενειών των Δριναίων, των Σκιαδιωτέων και των Μουτσαίων.
Το χωριό καταλαμβάνει έκταση 6388 στρεμμάτων. Ο πληθυσμός του, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2010, ανέρχεται σε 800 κατοίκους.
Μερικές τοποθεσίες του Πλατάνου είναι οι ακόλουθες: Τα Ρίκια, η Καρούτα, ο Καλόγηρος, ο Άγιος Γεώργιος, η Πιλαλίστρα, το Καμάρι, οι Άγιοι Θεόδωροι, η Αγγινάρα, ο Βάλτος, τα Μπαρλαμέϊκα.
Τα κυριότερα προϊόντα που παράγονται είναι το λάδι, το κρασί, τα πορτοκάλια και το αραποσίτι.
ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ
Η πρώτη Εκκλησία του χωριού ήταν της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ή Παναγίτσα όπως λέγεται από τους κατοίκους.
Χτίστηκε το 1831 από 47 οικογένειες. Αυτές ήταν:
1) Αλεξίου Γιακουμή Αλεξόπουλου
2) Αυγερινού Παναγ. Αυγερινόπουλου
3) Γιαννάκη Παναγ. Γιαννακόπουλου
4) Παναγιώτη Διαμαντή Διαμαντάκου
5) Μιχαήλ Διαμαντή Διαμαντάκου (Μιχαλόπουλοι)
6) Ιωάννη Μούτσου
7) Γιαννάκη Μπαρλαμά του Ανδρέου
8) Πανάγου Ανδρέου Παναγόπουλου (Μπουλούτσου)
9) Αποστόλου Μπουσδρή
10) Δήμου Δημόπουλου
11) Βασιλείου Καρρά (Βαχλιωταίοι)
12) Πανάγου Παναγόπουλου ή σοφού
13) Αθανασίου Θωμόπουλου ή Ντελή
14) Ιωάννη Γκεβέζου
15) Αντωνίου Σμυρνή
16) Ευθυμίου ή Ευθυμιόπουλου
17) Γεωργάκη ή Γεώργα Γωργακόπουλου
18) Σοφιανού Σοφιανόπουλου
19) Νικολάου Μπαντιλέσκα (ο Α’ )
20) Σπύρου Σπυρόπουλου
21) Ιωάννου Αθανασόπουλου (Δημαρχάκου)
22) Γεωργίου Ανδρέα Ανδρικόπουλου
23) Βασιλείου Ανδρέου Παπαβασιλείου
24) Γιάννη Ανδρέου Γιαννόπουλου
25) Αναστασίου Ανδρέου Αναστασόπουλου
26) Ευθυμίου Μαντά
27) Ευσταθίου Ευσταθόπουλου (από Καλολετσή)
28) Γεωργίου Μάμουρα
29) Κωνσταντίνου Δρίνα
30) Χρήστου Κατσάνη
31) Παναγιώτη Μυλωνά
32) Βασιλείου Μυλωνά
33) Δημητρίου Κόλλια (Δρουβιώτη)
34) Φράγκου Φράγκου
35) Η χήρα Βαλσάμω Κουτσουμπόγερα (Γκοτσαίοι)
36) Φωτίου Κυριάκου Φωτόπουλου
37) Πανάγου Φωτόπουλου ή Παναγόπουλου
38) Λάμπρου Λαμπρόπουλου
39) Ζαχαρία Κρέζου
40) Δημητρίου Κρέζου
41) Νικολάου Ρουπακιά (από το Ρουπάκι Ναυπάκτου)
42) Βασιλείου Βέρα
43) Χρήστου Χριστόπουλου
44) Ιωάννη Θωμόπουλου (Ψαρρόγιαννης)
45) Ηλία Διαμαντή Διαμαντάκου
46) Πανάγου Σμυρνή
47) Θεοδώρου Σφυρή
Η Εκκλησία γιορτάζει τέσσερις φορές το χρόνο, με κύρια εορτή την 15η Αυγούστου. Κατά την εορτή της Ζωοδόχου Πηγής, λίγες ημέρες μετά το Πάσχα, γίνεται περιφορά της Εικόνας της Παναγίας στο χωριό. Στον περίβολο της εκκλησίας υπήρξε και το πρώτο κοιμητήριο του χωριού.
Στις 26 Αυγούστου του 2007, η εκκλησία καταστράφηκε από τη φωτιά. Ξαναχτίστηκε, με διαφορετικό όμως αρχιτεκτονικό ρυθμό. Τα εγκαίνια έγιναν στις 14 Αυγούστου του 2011 και η πρώτη λειτουργία έγινε στις 15 Αυγούστου, την ημέρα της εορτής της Παναγίας.
Η δεύτερη εκκλησία που χτίστηκε, ήταν η εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων. Αυτό έγινε το 1837. Κατά τον εορτασμό των Αγίων Θεοδώρων γινόταν μεγάλο πανηγύρι όλη μέρα με τα ταβούλια και κλαρίνα στον περίβολο του Ναού. Το βράδυ συνεχιζόταν στο χωριό. Εκεί, μπορούσε ο κόσμος να απολαύσει καραμέλες και χαλβά που πουλούσαν έμποροι. Στον περίβολο του Ναού υπήρχε μια μεγάλη βελανιδιά, η οποία καταστράφηκε από κεραυνό.
Η Τρίτη σε σειρά κατασκευής εκκλησία, ήταν ο Άγιος Γεώργιος που χτίστηκε το 1872.Το έδαφος παραχωρήθηκε από τον Γεώργιο Γκότση. Ακριβώς εμπρός από το Ναό περνούν οι γραμμές του τρένου, της γραμμής Πύργος – Αρχ. Ολυμπία. Στον περίβολο υπάρχει πηγάδα που την άνοιξε η ΣΠΑΠ, για ανεφοδιασμό του τρένου με νερό.
Η επόμενη εκκλησία ανήκει στον πολιούχο του χωριού, τον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο. Αυτή χτίστηκε το έτος 1900. Το χτίσιμό της κράτησε 10 χρόνια. Από το 1890 έως το 1900. Το μήκος της είναι 30 μέτρα και το πλάτος της 12 μέτρα. Το βάθος των θεμελίων είναι 2 μέτρα.
Το έδαφος δώρισε ο Ιατρός Παναγιώτης Γιαννάκη Μπαρλαμάς, ο οποίος είχε διατελέσει και πρόεδρος του χωριού. Είχε δωρίσει επίσης και το έδαφος όπου χτίστηκε το πρώτο σχολείο του χωριού, δίπλα στην εκκλησία.
Αρχιμάστορας ήταν κάποιος με το όνομα Μπαλτής και καταγόταν από τα Λαγκάδια. Ένα χωριό χτισμένο από πέτρα, άρα άριστος γνώστης της τέχνης αυτής. Η πέτρα που χρειάστηκε για την κατασκευή μεταφέρθηκε από την Τζαφίδα, και η άμμος από τον Αλφειό.
Το καμπαναριό κατασκευάστηκε το 1924 από τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας.
Το ρολόϊ κατασκευάστηκε το 1925 από την τότε επιτροπή της εκκλησίας.
Έξω από το Ναό, υπάρχει ένας μεγάλος πλάτανος, τον οποίο φύτεψαν τα παιδιά του σχολείου το 1886.
Ο εορτασμός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου γίνεται στις 8 Μαϊου.
Ο Προφήτης Ηλίας ήταν η πέμπτη σε σειρά εκκλησία που χτίστηκε. Αυτό έγινε το 1922 από τη Μαριγώ, χήρα Νικολού Βαχλιώτη, το γένος Ζάτα από το Λαδικό των Κρεστένων.
Όταν τελείωσε η εκκλησία, την αφιέρωσε στο Μοναστήρι της Παναγίας Της Κρεμαστής. Το Μοναστήρι τότε, έστειλε δύο Μοναχές. Επειδή όμως η εκκλησία δεν είχε πόρους, εγκαταλείφθηκε. Διαγράφηκε αργότερα από το Μοναστήρι και πέρασε στη δικαιοδοσία της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου (1937).
Έκτη σε σειρά έρχεται η Αγία Μαύρα, η οποία χτίστηκε το 1931. Ο τόπος που χτίστηκε, ήταν δωρεά των οικογενειών Παναγιώτη και Χρήστου Χριστόπουλου, οι οποίοι δώρισαν και τον τόπο όπου βρίσκεται σήμερα το κοιμητήριο. Το κοιμητήριο μεταφέρθηκε εκεί το έτος 1937. Η εκκλησία εορτάζει στις 3 Μαϊου.
ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
Απόκριες.
Τις Απόκριες (τσικνοπέμπτη) σφάζονταν τα χοιρινά στο χωριό. Σχεδόν κάθε οικογένεια είχε δικό της χοιρινό και μάλιστα συναγωνίζονταν μεταξύ τους ποια είχε το μεγαλύτερο.
Το μεγάλο όμως γεγονός των Αποκριών ήταν οι Μπούλες. Οι κάτοικοι ντύνονταν μασκαράδες (Μπούλες), όπου ξεχώριζαν ο Γαμπρός, η Νύφη, ο Κουμπάρος, ο Γιατρός, ο Παπάς και ο Γέρος με καμπούρα. Ήταν στολισμένοι με κουδούνια (τροκάλια) και με σακούλες γεμάτες στάχτη, με την οποία σκόνιζαν όσους συναντούσαν.
Ένα άλλο έθιμο που είχαν τις Απόκριες και που γινόταν σε κάθε σπίτι, ήταν το εξής: Μαζεύονταν όλα τα μέλη της οικογένειας γύρω από το τζάκι και έβαζαν κοντά στη φωτιά τόσα αυγά, όσα τα μέλη της οικογένειας, αλλά και αυγά για κάθε κατηγορία ζώων που είχαν αντίστοιχα. Όταν κάποιο αυγό έσκαγε ή ίδρωνε, τότε έλεγαν: «έσκασε ο εχθρός μου».
«Τ ‘ΑΡΟΥΣΑΛΙΟΥ»
Το Σάββατο της Πεντηκοστής το έλεγαν «τ ‘αρουσαλιού», διότι τότε πίστευαν ότι κλείνονται οι ψυχές στον Άδη, που ήταν ελεύθερες από την ημέρα της Αναστάσεως. Έφτιαχναν σπερνά και πρόσφορα και τα πήγαιναν στην εκκλησία να τα ευλογήσει ο παπάς.
Έλεγαν ένα δίστιχο γι ‘αυτή τη μέρα: «Όλα τα Σάββατα να παν και να γυρίσουν
Τ' αρουσαλιού το Σάββατο ποτέ να μη γυρίσει»
ΧΑΝΙΑ
Επειδή το χωριό βρισκόταν σε σταυροδρόμι, γιατί από εκεί οδηγούσε ένας δρόμος προς Τρίπολη και ένας προς Λάλα, δημιουργήθηκε η ανάγκη να χτιστούν Χάνια. Τα Χάνια αυτά ήταν σταθμοί ξεκούρασης και διανυκτέρευσης για ταξιδιώτες που έρχονταν από περιοχές των ανωτέρω διαδρομών με τελικό προορισμό τον Πύργο.
Έτσι έρχονταν οι ταξιδιώτες στον Πλάτανο, διανυκτέρευαν στα Χάνια, και το πρωί έπαιρναν το τρένο για τον Πύργο. Επέστρεφαν, διανυκτέρευαν πάλι και το πρωί αναχωρούσαν για τον τόπο τους.
Στο χωριό υπήρχαν τρία Χάνια:
1. Το Χάνι του Σφυρή, το οποίο ήταν και μπακάλικο
2. Το Χάνι του Νικολάου Λάμπρου Καραβέλα και
3. Το Χάνι του Διονυσίου Χαρ. Γιαννόπουλου.
Σε ένα απ ‘αυτά, στην ταμπέλα, υπήρχε μια χαρακτηριστική επιγραφή: ΦΦΦΦ (4Φ). Αυτό σήμαινε: «ΦΙΛΕ ΦΕΡΕ ΦΑΓΕ ΦΥΓΕ».
ΒΡΥΣΕΣ
Στο χωριό υπήρχαν πέντε βρύσες:
1 Η βρύση στα πλατανάκια, στο βόρειο μέρος του χωριού,
2 Η βρύση στο καμάρι, στο νότιο μέρος,
3 Το πηγάδι «Μπαϊκούσια», το οποίο εγκαταλείφθηκε το 1968,
4 Η βρύση «Λίμνες», η οποία βρισκόταν νοτιανατολικά και
5 Η βρύση καταμόβρυση, η οποία βρισκόταν βορειοδυτικά του χωριού.
ΠΙΛΑΛΙΣΤΡΑ
Η τοποθεσία Πιλαλίστρα βρίσκεται ανατολικά του χωριού, η οποία, σύμφωνα με μαρτυρίες, οφείλει το όνομά της στην Αρχαία εποχή. Και συγκεκριμένα, από το σημείο αυτό διεξάγονταν αγώνες δρόμου με κατάληξη στην Αρχαία Ολυμπία. Αυτό γινόταν για αγωνίσματα δρόμου μεγαλύτερου του ενός σταδίου (το στάδιο αντιστοιχεί σε 192.27 μέτρα).
ΖΑΓΚΙΛΗ
Η τοποθεσία Ζαγκίλη βρίσκεται στο ανατολικό μέρος. Στην κορυφή υπάρχει ένα μεγάλο επίπεδο τμήμα. Εκεί έγινε το πρώτο γήπεδο ποδοσφαίρου του χωριού, αλλά λόγω αναγκών των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, μετατράπηκε σε ελικοδρόμιο.
Η θέα από αυτόν τον λόφο είναι πανοραμική τόσο ως προς το μέρος του κάμπου και των γύρω χωριών, όσο και προς την Αρχαία Ολυμπία.
ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΕΣ ΦΩΤΙΕΣ
Στις 26 Αυγούστου του 2007, το χωριό έζησε έναν φοβερό πύρινο εφιάλτη. Ήταν οι μέρες αυτές που καιγόταν η Ηλεία. Η φωτιά ήρθε από βορειοδυτικά κατέκαψε το δάσος γύρω και πέρασε μέσα από το χωριό με πρωτοφανή μανία και ταχύτητα, αφήνοντας πίσω της έναν νεκρό και πολλά καμένα σπίτια και κτήρια.
Το χωριό σήμερα προσπαθεί να επουλώσει τις πληγές του. Είναι πραγματικά λυπηρό να βλέπει κανείς γυμνούς τους λόφους γύρω από δέντρα, δέντρα που έδιναν εξαιρετική ομορφιά στο χωριό. Ελπίζουμε ότι με τη φυσική αναγέννηση, αλλά και με τη δράση του Πολιτιστικού Συλλόγου, μέσα από δενδροφυτεύσεις και άλλες παρεμβάσεις, μέσα και γύρω από το χωριό, να επανέλθει η παλιά φυσική ομορφιά του τοπίου, αλλά και να αναδειχθεί η ομορφιά του τόπου μας.
(Επιμέλεια – Σύνταξη: ΓΙΩΡΓΟΣ ΦΡΑΓΚΟΣ)
Πηγές
Το ανωτέρω κείμενο βασίστηκε στο βιβλίο «Ο ΠΛΑΤΑΝΟΣ, Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ» για το οποίο συγκέντρωσε στοιχεία ο Παν. Γιαννακόπουλος και επέλεξε, συνέταξε και έκδωσε ο Τάσος Παναγόπουλος το έτος 1983.
(Πολιτιστικός Σύλλογος Πλατάνου "Η Πιλαλίστρα")
