Γράφει ο Αυγερινός Ανδρέου
Η έννοια της Ρωμιοσύνης στην ποίηση εμφανίζεται το 1885, σε ποίημα του Κωστή Παλαμά, ο οποίος τη χρησιμοποιεί συχνά. Σε ποίημα του αφιερωμένο στην Κύπρο βρίσκουμε: «Εσύ κρυφοζωντάψες ωραίο, νησί, και φύλαξες, εσύ τα προσκυνάς της Ρωμιοσύνης τα είδωλα…»...
Δέκα χρρόνια αργότερα (1895) ο πολύ σπουδαίος Κύπριος ποιητής Βασίλης Μιχαηλίδης δημοσίευσε το πολύστιχο ποίημά του (560 στίχοι) «Η 9η Ιουλίου του 1821 εν Λευκωσία (Κύπρου) ή το Τραούδιν του Κυπριανού», το οποίο αναφέρεται στις σφαγές των Τούρκων στην Κύπρο την ημέρα αυτή. Το ποίημα αυτό είναι πράγματι μεγαλόπνοο και ηρωϊκό. Διαπνέεται ολόκληρο από υπερχειλή πατριωτισμό, δονείται από ιδέες πανανθρώπινες και διαχρονικές, που έχουν τις ρίζες τους στην ελληνική σκέψη και δράση για την ελευθερία, που μετεωρίζουν, πυργώνουν και πυραμιδώνουν τον άνθρωπο και τον αίρουν ψηλά.
Εκεί, απ’ όπου μπορεί ν’ αντικρίσει με έκδηλη περιφρόνηση τη βία, τη δίψα για αίμα, τη βαρβαρότητα και την αδικία. Ο διάλογος του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού με τον Τούρκο δυνάστη Μουσελίμ- αγά καταγράφει δυο διαφορετικούς κόσμους, την ελευθερία να μάχεται τη σκλαβιά, την ευψυχία να αντιπαρατίθεται στην ωμή βία, την ανθρωπιά και την τελείωση του ανθρώπου να αντιτίθεται στον μηδενισμό και στον σκοταδισμό. Ο Τούρκος ένα ξέρει μόνο: να σφάζει το Ρωμιό, να τσακίζει το δίκιο του και να διαγουμίζει τη χώρα και το βιος του. Λέει ο Μουσελίμ στον Κυπριανό:
“ ...Έχω στο νου μου, 'πίσκοπε, να σφάξω, να κρεμάσω,
κι αν το μπορώ ααπ' τους Ρωμιούς την Κύπρο να παστρέψω,
κι ακόμα αν το μπόρεγα τον κόσμο να γυρίσω,
θα 'θελα να 'σφαζα Ρωμιούς, ψυχή να μην αφήσω!.....”
( απόδοση στην νεοελληνική γλώσσα δική μας).
Ακολουθούν οι στίχοι της απάντησης του Κυπριανού, που αψηφά τον θάνατο και με λόγια που μετουσιώνουν την αιώνια, ακατάβλητη και ακατάλυτη Ρωμιοσύνη, λέει στον δυνάστη:
“...Η Ρωμιοσύνη είν' φυλή σύγχρονη με τον κόσμο,
κανένας δεν ευρέθηκε για να την εξαλείψει,
κανείς, γιατί από ψηλά την σκέπει ο Θεός μου.
Η Ρωμιοσύνη θα χαθεί όταν ο κόσμος λείψει!....”
( απόδοση στην νεοελληνική γλώσσα δική μας).
Στο τέλος ο Κυπριανός, οι άλλοι τρεις Επίσκοποι και εκατοντάδες πρόκριτοι οδηγούνται στην κρεμάλα και βρίσκουν μαρτυρικό θάνατο υπό τα όμματα του όχλου, που απολαμβάνει το θηριώδες θέαμα και καταλαγιάζει τη σκοτεινή ψυχή του. Έγιναν Εθνομάρτυρες. Οι στίχοι αυτοί για την Ρωμιοσύνη έχουν άρτια λογοτεχνική δομή, έχουν περιεχόμενο υψηλόφρον, ιδέες υπέροχες και αναλλοίωτες και αν δεν είχαν γραφεί στην κυπριακή διάλεκτο, που λίγοι γνωρίζουν, θα ήταν στα χείλη όλων των Ελλήνων.
Ας είναι, παραμένουν αιώνιο και αειθαλές δοξαστικό της ακατάλυτης Ρωμιοσύνης. Υποστηρίζεται ότι ο στίχος για το αδύνατο εξαλείψεως της Ρωμιοσύνης έχει τη φύτρα του στο μεσαιωνικό Χρονικό του Λεοντίου Μαχαιρά, όπου βρίσκουμε: «… ότι ορισμός είνε εις την αυτήν χώρα να κατοικούσιν άνθρωποι έως της συντελείας και μεν ξ η λ ε ι φ θ ή εις τους αιώνας….». Μαχαιράς, Χρονικό, παρ.8.
Αργότερα (1955) ο Σεφέρης χρησιμοποιεί για πρώτη και μοναδική φορά στην ποίησή του την έννοια Ρωμιοσύνη:
«Για μας ήταν άλλο πράγμα ο πόλεμος για την πίστη
του Χριστού και για την ψυχή του ανθρώπου καθισμένη
στα γόνατα της Υπερμάχου Στρατηγού,
που είχε στα μάτια ψηφιδωτό τον καημό της Ρωμιοσύνης,
εκείνου του πέλαγου τον καημό σαν ήβρε το ζύγιασμα της
καλοσύνης»
(Σεφέρη, Ποιήματα, Ίκαρος 1974, σ. 260).
Στη Ρωμιοσύνη αναφέρεται και ο Κύπριος ποιητής Κώστας Μόντης (1975), το σχετικό ποίημα του οποίου μας παραπέμπει στην 9η Ιουλίου του 1821.
Τέλος, ο Γιάννης Ρίτσος σε ένα «λιανοτράγουδο της πικρής πατρίδας» αναφέρεται στη Ρωμιοσύνη:
«Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις, - εκεί που πάει να σκύψει
με το σουγιά στο κόκκαλο, με το λουρί στο σβέρκο
Νάτη, πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει
και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου».
Ο πρώτος στίχος του τραγουδιού αυτού ίσως ν’ ακουμπάει στο γνωστό ριζίτικο τραγούδι:
«Τον αντρειωμένο μην τον κλαις όντε κι αν αστοχήσει,
μ’ αν αστοχήσει μια και δυο πάλ’ αντρειωμένους είναι».
Η «ποιητική συνομιλία» επομένως για τη Ρωμιοσύνη μας δίνει την ποιητική ακολουθία: Λέοντιος Μαχαιράς, Κωστή Παλαμάς, Βασίλης Μιχαηλίδης, Γιώργος Σεφέρης, Κώστας Μόντης, Γιάννης Ρίτσος και προφανώς άλλοι πολλοί.
