Γράφει ο Ψυχίατρος Πέτρος Σκαπινάκης, Επίκουρος Καθηγητής Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Όλοι τρώμε. Το κάνουμε και γιατί μας είναι απαραίτητο και επειδή το απολαμβάνουμε. Ωστόσο, όπως για κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά, υπάρχουν μεγάλες διαφορές...
Αν και είναι ευκολότερο να μιλάμε για την ανορεξία και την βουλιμία σαν ξεχωριστές καταστάσεις, οι ασθενείς συχνά υποφέρουν από συμπτώματα και των δύο παθήσεων. Πράγματι, συμβαίνει συχνά η βουλιμία να αναπτύσσεται μετά από μια περίοδο μηνών ή χρόνων με συμπτώματα ανορεξίας.
Οι γυναίκες υποφέρουν περισσότερο από τις διατροφικές διαταραχές;
Οι γυναίκες υποφέρουν από αυτές τις διαταραχές 10 φορές πιο συχνά από τους άντρες και γι’ αυτό και όταν αναφερόμαστε σε ασθενείς θα χρησιμοποιούμε καταλήξεις γένους θηλυκού. Αν και συχνά θεωρούνται σαν προβλήματα της ενήλικης ζωής, αυτές οι διαταραχές συνήθως ξεκινούν στα εφηβικά χρόνια όταν η πάσχουσα ζει ακόμα στο σπίτι με τους γονείς της.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ
Ψυχογενής Ανορεξία
Φόβος ότι θα παχύνει
Υποσιτισμός
Υπερβολική μείωση βάρους
Έντονη άσκηση
Διακοπή της περιόδου
Η ανορεξία συνήθως ξεκινά στη μέση εφηβική ηλικία και επηρεάζει 1 δεκαπεντάχρονο κορίτσι ανά 150. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να ξεκινήσει νωρίτερα, στην παιδική ηλικία, ή αργότερα στην δεκαετία των 30 ή 40. Κορίτσια από οικογένειες επαγγελματιών ή οικογένειες κοινωνικά ισχυρές είναι ίσως πιο πιθανό να αναπτύξουν την πάθηση απ’ ότι τα κορίτσια που προέρχονται από οικογένειες εργατικής τάξης. Σε αρκετές περιπτώσεις και άλλα μέλη της οικογένειας είχαν παρουσιάσει παρόμοια συμπτώματα.
Σχεδόν πάντα, η ανορεξία ξεκινάει με καθημερινή δίαιτα που αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο της εφηβικής ζωής. Περίπου το ½ των ανορεκτικών έχουν υπάρξει υπέρβαροι πριν ξεκινήσουν τη δίαιτα. Σε αντίθεση με την «φυσιολογική» δίαιτα, που διακόπτεται όταν επιτευχθεί το επιθυμητό βάρος, στην ανορεξία η δίαιτα και η μείωση του βάρους συνεχίζεται μέχρις ότου η πάσχουσα βρεθεί πολύ κάτω από το φυσιολογικό για την ηλικία της όριο βάρους. Η ελάχιστη ποσότητα θερμίδων που λαμβάνει μπορεί να προέρχεται από τα φρούτα, τα λαχανικά και τις σαλάτες που τρώει.
Επίσης, συχνά εξασκείται έντονα ή παίρνει χάπια αδυνατίσματος για να διατηρήσει το βάρος της σε χαμηλά επίπεδα. Επιπλέον, παρά τη διατροφική συμπεριφορά της, μπορεί να παρουσιάζει ένα υπερβολικό ενδιαφέρον στο να αγοράζει φαγητό και να μαγειρεύει για άλλους.
Βουλιμία.
Καθώς ο χρόνος περνάει, το κορίτσι που βρίσκεται στην εφηβεία μπορεί επίσης να αναπτύξει κάποια από τα συμπτώματα της βουλιμίας. Μπορεί λοιπόν να προκαλεί εμετούς ή να κάνει χρήση καθαρτικών ουσιών προκειμένου να ελέγξει το βάρος του. Αντίθετα από τις πάσχουσες από «καθαρή» βουλιμία, το βάρος της θα εξακολουθήσει να βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα.
Ψυχογενής Βουλιμία:
Φόβος ότι θα παχύνει
Υπερβολική λήψη τροφής
Φυσιολογικό βάρος
Ανωμαλίες περιόδου
Πρόκληση εμετού και υπερβολική χρήση καθαρτικών ουσιών
Αυτή η παθολογική κατάσταση συνήθως επηρεάζει ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας, συχνά γυναίκες στην αρχή ή τα μέσα της 2 ης δεκαετίας της ζωής τους, οι οποίες έχουν υπάρξει υπέρβαρες σαν παιδιά. Θα επηρεάσει 3 από τις 100 γυναίκες σε κάποια στιγμή της ζωής τους. Όπως και οι ανορεκτικές, οι γυναίκες με βουλιμία υποφέρουν από υπερβολικό φόβο ότι θα γίνουν χοντρές.
Πώς περιγράφεται ένα βουλιμικό επεισόδιο;
Αντίθετα από τις γυναίκες με ανορεξία, η βουλιμική γυναίκα συνήθως καταφέρνει να διατηρήσει το βάρος της σε φυσιολογικά επίπεδα. Μπορεί να το πετύχει αυτό επειδή, αν και προσπαθεί να χάσει βάρος προκαλώντας εμετούς και λαμβάνοντας καθαρτικά, παράλληλα επιδίδεται σε «επεισόδια» υπερβολικής λήψης φαγητού. Ένα επεισόδιο περιλαμβάνει λήψη, σε πολύ σύντομο διάστημα, μεγάλων ποσοτήτων παχυντικών τροφών, κάτι που δεν θα επέτρεπε στον εαυτό της υπό φυσιολογικές συνθήκες. Για παράδειγμα, μπορεί να αδειάσει πολλά πακέτα από μπισκότα, πολλά κουτιά από σοκολάτες και αρκετά κέικ σε λιγότερο από 2 ώρες. Κατόπιν, προκαλεί εμετό στον εαυτό της και κυριαρχείται από αισθήματα ενοχής και κατάθλιψης. Είναι εξαιρετικά δυσάρεστο, αλλά για πολλούς όλο αυτό καταλήγει να γίνεται ένας φαύλος κύκλος από τον οποίο δεν μπορούν να βγουν. Ο χαοτικός τρόπος λήψης τροφής, κυριεύει τη ζωή τους.
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΝΟΡΕΞΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΟΥΛΙΜΙΑΣ
ΠΕΙΝΑ
ΕΜΕΤΟΣ
ΚΑΘΑΡΤΙΚΑ
Διακοπτόμενος ύπνος
Δυσκοιλιότητα
Δυσκολία στη συγκέντρωση ή στην προσοχή
Κατάθλιψη
Αίσθημα κρύου
Απώλεια οστικής μάζας
Μυϊκή Αδυναμία – χρειάζεται να καταβάλει προσπάθεια για να κάνει ο,τιδήποτε
Θάνατος
Το στομαχικό οξύ διαλύει το σμάλτο των δοντιών
Πρησμένο πρόσωπο (εξαιτίας των ερεθισμένων σιελογόνων αδένων)
Καρδιακή αρρυθμία
Μυϊκή αδυναμία
Βλάβη στα νεφρά
Επιληπτικές κρίσεις
Επίμονος στομαχικός πόνος
Πρησμένα δάχτυλα
Βλάβη στους μυς του εντέρου που μπορεί να οδηγήσει σε μακράς διάρκειας δυσκοιλιότητα
Ποια είναι τα αίτια της ανορεξίας και της βουλιμίας;
Υπάρχουν πολλές διαφορετικές απόψεις σχετικά με τις αιτίες αυτών των δύο διαταραχών και είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι δεν ισχύουν όλες για κάθε πάσχουσα.
Κοινωνική Πίεση
Σε κοινωνίες που δεν εκτιμούν τη λεπτότητα, οι διαταραχές της σίτισης είναι πολύ σπάνιες. Αντίθετα, σε περιβάλλοντα όπως οι σχολές μπαλέτου, όπου η λεπτότητα είναι προσόν, είναι συχνές. Γενικά για τον Δυτικό πολιτισμό, «το λεπτό είναι όμορφο». Η τηλεόραση, οι εφημερίδες και τα περιοδικά είναι γεμάτα από εικόνες γυμνασμένων, ελκυστικών νέων ανδρών και γυναικών. Προβάλλουν δίαιτες που κάνουν «θαύματα», και προγράμματα γυμναστικής για να μας δώσουν τη δυνατότητα να διαπλάσουμε το σώμα μας σύμφωνα με το πρότυπο αυτών των τεχνιτών, ιδεατών εικόνων, να προσαρμοστούμε στη μορφή που τα Μ.Μ.Ε μας λένε ότι θα πρέπει να έχει το σώμα μας.
Η προσπάθεια του να αποκτήσει η έφηβη έλεγχο στη ζωή της.
Έχει ειπωθεί ότι το να κάνεις δίαιτα είναι μια δραστηριότητα που προκαλεί ευχαρίστηση. Οι περισσότεροι από μας γνωρίζουν το αίσθημα της επιτυχίας που νιώθουμε, όταν η ζυγαριά μας δείχνει ότι έχουμε χάσει λίγα γραμμάρια. Είναι καλό να αισθανόμαστε ότι έχουμε επιτύχει τον έλεγχο μόνοι μας με έναν ξεκάθαρο και ολοφάνερο τρόπο. Το επίτευγμα αυτό μπορεί να προσφέρει ιδιαίτερη ικανοποίηση σε κορίτσια που βρίσκονται στην εφηβεία τους και τα οποία μπορεί να αισθάνονται ότι το βάρος είναι το μόνο πράγμα στη ζωή τους πάνω στο οποίο έχουν πραγματικά τον απόλυτο έλεγχο.
Ο φόβος της σεξουαλικότητας στην εφηβεία.
Ένα κορίτσι με ανορεξία μπορεί να χάσει ή να μην αναπτύξει πλήρως κάποια από τα σωματικά χαρακτηριστικά μιας ενήλικης γυναίκας όπως το ηβικό τρίχωμα, στήθος και μηνιαία περίοδο. Συνεπώς, μπορεί να δείχνει πολύ νεότερη από την ηλικία της. Η δίαιτα μπορεί επομένως να θεωρηθεί σαν ένας τρόπος να αναβάλλει κάποιες από τις απαιτήσεις της ωρίμανσης, ειδικότερα τις σεξουαλικές. Δυστυχώς, αυτή η κατάσταση παρεμποδίζει την ανάπτυξη προς την ωριμότητα και την αυτοαντίληψη που αποκτά κανείς όταν έρχεται αντιμέτωπος με τα προβλήματα της ανάπτυξης.
Η θεώρηση του φαγητού ως τρόπος έκφρασης των συναισθημάτων.
Το φαγητό είναι ένα πολύ σημαντικό μέρος στη ζωής μας με άλλους ανθρώπους. Δεχόμενος το φαγητό δίνεις ικανοποίηση σε όποιον στο προσφέρει, ενώ αν το αρνηθείς συνήθως τον προσβάλεις και τον δυσαρεστείς. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα μέσα στις οικογένειες. Κάποια παιδιά και έφηβοι φαίνονται να θεωρούν ότι αρνούμενοι το φαγητό είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορούν είτε να εκφράσουν το συναίσθημά τους είτε να ασκήσουν οποιαδήποτε επιρροή στην οικογένεια.
Κατάθλιψη
Οι περισσότεροι από μας είναι εξοικειωμένοι με την εμπειρία της λήψης τροφής ως μέσο ανακούφισης όταν είμαστε αναστατωμένοι ή απλώς βαριόμαστε. Πολλοί πάσχοντες από βουλιμία έχουν καταθλιπτικά συμπτώματα και μπορεί τα φαινόμενα υπερφαγίας να ξεκίνησαν σαν ένας τρόπος να αντιμετωπίσουν το συναίσθημα της δυστυχίας που νιώθουν. Ωστόσο, με το να αισθάνονται ότι είναι φουσκωμένοι από φαγητό τα αρνητικά αυτά συναισθήματα γίνονται χειρότερα, ενώ οι εμετοί ή η χρήση καθαρτικών δημιουργεί ένα αίσθημα ενοχής και αθλιότητας.
Ένα αναπάντεχο γεγονός πχ. ένας ξαφνικός χωρισμός
Ο καθένας αντιδρά με διαφορετικό τρόπο στα άσχημα πράγματα που του συμβαίνουν στη ζωή. Σε ορισμένους ανθρώπους, η ανορεξία ή η βουλιμία φαίνεται να προκαλείται εξαιτίας ενός γεγονότος που δημιουργεί αναστάτωση, όπως για παράδειγμα η διάλυση μιας σχέσης. Μερικές φορές δεν χρειάζεται καν να υπάρξει ένα άσχημο γεγονός αλλά ακόμα και ένα γεγονός που απλά είναι σημαντικό, όπως ο γάμος ή η αλλαγή ενός σπιτιού, μπορεί να αποτελέσει την αιτία για την πρόκληση αυτών των διαταραχών.
ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΒΟΗΘΕΙΑ…
Στην ψυχογενή ανορεξία συνήθως τα άλλα μέλη της οικογένειας αντιλαμβάνονται ότι κάτι δεν πάει καλά, όταν βλέπουν την αδερφή ή την κόρη τους ότι δεν είναι απλά λεπτή αλλά συνεχίζει να χάνει βάρος. Αν και για τους άλλους αυτή η μείωση του βάρους φαίνεται υπερβολική και αποτελεί ένα σήμα κινδύνου, η πάσχουσα δύσκολα θα αποδεχτεί ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα. Εξακολουθεί να πιστεύει ότι είναι υπέρβαρη. Στην πραγματικότητα, ακόμα και οι άλλοι μπορεί να μην αναγνωρίζουν το πρόβλημα για κάποιο διάστημα και να παραπλανηθούν από τις μεγάλες ποσότητες των «υγιεινών» (αλλά όχι παχυντικών) φαγητών που η πάσχουσα τρώει.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Εάν κάποια γυναίκα έχει γίνει υπερβολικά λεπτή και έχει διακοπεί η περίοδός της, είναι σημαντικό γι’ αυτήν να προσπαθήσει να επανέλθει σε ένα αποδεκτό επίπεδο βάρους. Για να βοηθηθεί στην προσπάθειά της αυτή, και η ίδια και η οικογένειά της θα χρειαστούν πρώτα πληροφορίες. Ποιο είναι το «φυσιολογικό» βάρος γι’ αυτή; Πόσες θερμίδες χρειάζεται να παίρνει καθημερινά; Στην ανορεξία, η ασθενής έχει υπερβολικό έλεγχο του πόσο τρώει. Πως μπορεί να το σταματήσει αυτό; Για νεαρά άτομα που εξακολουθούν να ζουν με τους γονείς, είναι μέλημα των γονιών να προσέχουν το φαγητό που καταναλώνεται, τουλάχιστον για κάποιο διάστημα.
Αυτό συμπεριλαμβάνει την υποχρέωση να σιγουρεύεται ο γονέας ότι το παιδί λαμβάνει κανονικά γεύματα όπως όλη η υπόλοιπη οικογένεια και ότι παίρνει αρκετές θερμίδες. Είναι επίσης σημαντικό η οικογένεια να επισκέπτεται τον ψυχίατρο τακτικά και για έλεγχο του βάρους αλλά και για υποστήριξη, καθώς το να έχεις ένα παιδί που αντιμετωπίζει πρόβλημα ανορεξίας στην οικογένεια μπορεί να είναι εξαιρετικά αγχογόνο.
Μόνο εάν αυτά τα απλά βήματα δεν φέρουν αποτελέσματα ή εάν η μείωση του βάρους απειλεί τη ζωή, θα υπάρξει η σκέψη για εισαγωγή σε νοσοκομείο.
Για εκείνες τις ασθενείς που εκτός από βουλιμία παρουσιάζουν και συμπτώματα κατάθλιψης μπορεί να κριθεί απαραίτητη η λήψη αντικαταθλιπτικής φαρμακευτικής αγωγής. Κατά τα άλλα η ψυχογενής βουλιμία, εκτός από τα αντικαταθλιπτικά θα χρειαστεί συνήθως και ψυχοθεραπεία γνωσιακού – συμπεριφορικού τύπου… (boro)
