Της Κορίνας Καφετζοπούλου
Οι άνθρωποι διαβάζουν βιβλία για πολλούς λόγους. Για να ενημερωθούν, για να ψυχαγωγηθούν αλλά και για να ταξιδέψουν...
Ένα τέτοιο βιβλίο, γεμάτο εικόνες αλλά και γνώση, είναι «Η Ιστορία της Ισλαμικής Ιατρικής» του διευθυντή χειρουργικής του πανεπιστημιακού νοσοκομείου Ηρακλείου, κ Γεώργιου Νικ. Σχορετσανίτη.
Τριάντα χρόνια μελέτης, ταξιδιών και προσπάθειας συρρικνώθηκαν σε ένα βιβλίο 406 σελίδων, με το συγγραφέα να απολαμβάνει ένα συναρπαστικό ταξίδι στην ιατρική … την εποχή της ραγδαίας εξάπλωσης του Ισλάμ.
Ο κ. Σχορετσανίτης μίλησε στο ΜadeinCreta για αυτή τη διαδρομή που δεν αφορά μόνο στην ιατρική κοινότητα αλλά σε όλους τους αναγνώστες: Ένα ταξίδι που καταγράφει την εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης από τον 7ο -13ο αιώνα.
Μέσα από τις σελίδες του, ξεδιπλώνεται μια «αληθινή ιστορία» ενός πολιτισμού που και οι ίδιοι ακόμα οι Μουσουλμάνοι δεν τον πρόβαλαν όσο έπρεπε.
Είναι η εποχή κατά την οποία καταγράφονται σημαντικές ανακαλύψεις κυρίως σε θέματα ανατομικής, χειρουργικής, ορθοπεδικής και καρδιολογίας. Είναι επίσης η εποχή που έχει εντυπωσιακή εξέλιξη η ανάπτυξη του φαρμάκου, της φαρμακογνωσίας και της φαρμακολογίας.
Πρόκειται για μια «χρυσή περίοδο» αφού πλέον είναι παγκοσμίως αποδεκτό ότι οι βάσεις των επιστημών τέθηκαν από τους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας, οι λόγιοι και οι επιστήμονες των οποίων ήταν οι ιερείς τους, και σε αυτούς οφείλουμε τις βάσεις της ιατρικής, της ναυσιπλοΐας, της αστρονομίας και εν μέρει των μαθηματικών.
Το δεύτερο στάδιο της εξέλιξης αυτών ήρθε μέσω των Ελλήνων, όπως διδάσκεται με τον παραδοσιακό τρόπο στα δυτικά σχολεία και κολέγια.
Το τρίτο στάδιο της ανάπτυξης, ωστόσο, πρέπει να πιστωθεί στη ραγδαία εξάπλωση του Ισλάμ, ειδικά την περίοδο της δυναστείας των Αμπασιδών, οι χαλίφηδες της οποίας έσκυψαν στις πηγές της αρχαίας Περσίας, της Ινδίας, καθώς και στις ελληνικές πηγές της γνώσης.
Για περίπου 400 χρόνια, το Ισλάμ καθοδηγούσε τον επιστημονικό κόσμο από το ένα άκρο του Ισλάμ στο άλλο, από την Ισπανία μέχρι την Ινδία, με την ανταλλαγή και την ανακάλυψη νέων γνώσεων.
Οι χριστιανοί μελετητές και επιστήμονες από τον 11ο αιώνα και μετά ασχολούνταν κυρίως, για πάνω από 200 χρόνια, με την εκ νέου μετάφραση των επιστημονικών βιβλίων από τα αραβικά στα λατινικά. Έτσι το Ισλάμ άνοιξε τον δρόμο για την Αναγέννηση, η οποία με τη σειρά της οδήγησε στο τέταρτο μεγάλο στάδιο ανάπτυξης της επιστήμης στον σύγχρονο δυτικό κόσμο.
Στην παρούσα μονογραφία του από τις Ιατρικές Εκδόσεις ΒΗΤΑ ο χειρουργός Δρ. Γεώργιος Σχορετσανίτης επιχειρεί μέσα από μια απλή και παραστατική περιγραφή της ιστορίας της ιατρικής των Ισλαμικών χωρών να αναδείξει τη σημασία του πολιτισμού των χωρών αυτών, που έδωσαν πάρα πολλά στην εποχή της άνθισής τους και επηρέασαν ακόμα περισσότερο την Αναγέννηση και κατ’ επέκταση αυτό που ονομάζουμε σήμερα Δυτικό πολιτισμό.
Με πληροφορίες έγκυρες από πηγές αδιαμφισβήτητες, αλλά και μέσα από αρκετές προσωπικές εμπειρίες ο συγγραφέας-ιατρός μας ταξιδεύει σε έναν κόσμο της επιστήμης, πολύ διαφορετικό, αλλά και ταυτόχρονα πολύ σημαντικό για την εξέλιξη και καθιέρωση της Ιατρικής Επιστήμης σε ολόκληρο τον κόσμο.
-Από το βιβλίο σας είναι ξεκάθαρο ότι η ιατρική γνώση εξαπλώνεται και κορυφώνεται την περίοδο του Ισλάμ. Ποια αλληλουχία γεγονότων οδήγησε σε αυτό και, αν μου επιτρέπεται, εσείς που εμπλέκεστε σε αυτή την ιστορία; Σε προσωπικό επίπεδο τι ήταν αυτό που σας επηρέασε για αυτήν την καταγραφή; Τι σας μάγεψε;
- «Επιτρέψτε μου να σας πω ότι η ιατρική κάθε εποχής δεν είναι ανεξάρτητη στο χώρο και στο χρόνο. Έτσι η ιατρική της εποχής του Ισλάμ δεν εμφανίστηκε ξαφνικά και ανεξάρτητα από αυτά που προηγήθηκαν όλους τους αιώνες. Σίγουρα στηρίχτηκε σε προηγούμενες μελέτες, διαπιστώσεις και τεκμηριωμένη γνώση, αλλά στη συνέχεια έβαλε τη δική της εκδοχή και φυσικά τις δικές της προόδους. Οι χαλίφηδες των πρώτων δυναστειών του Ισλάμ χρηματοδότησαν μια πρωτόγνωρη μεταφραστική προσπάθεια βιβλίων των Περσών, των Ινδών, και φυσικά των αρχαίων Ελλήνων.
Για να έρθουμε τώρα στα προσωπικά. Η ιδέα της συγγραφής ενός τέτοιου βιβλίου, δεν έρχεται εν αιθρία, κάτι που μπορεί να συμβεί με άλλα παρεμφερή. Απαιτούνται μέρες, μήνες σε πολλά μέρη των ισλαμικών χωρών, πόλεις, χωριά, τζαμιά, μουσεία, μεντρεσέδες δηλαδή ισλαμικά σχολεία, μαυσωλεία, και τόσα άλλα πράγματα για να μπορέσει κάποιος να προσεγγίσει το μεγαλειώδες κεφάλαιο της ιστορίας της ισλαμικής ιατρικής.
Μόνο τότε είμαστε σε θέση να φτάσουμε στην ουσία του θέματος, κι απ’ αυτής της άποψης θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό τα τελευταία τριάντα χρόνια που μπόρεσα να δω, να αισθανθώ και να μελετήσω τον πολιτισμό ετούτο.
«Το πρώτο νοσοκομείο λεπρών»
- Τι μπορούμε να πούμε ότι εδραιώθηκε εκείνη την εποχή στην ιατρική επιστήμη και αποτέλεσε τις βάσεις του μέλλοντος; Ίσως κάποια ιατρική ανακάλυψη που σχετίζεται ή με τη θεραπεία κάποιας ασθένειας ή με τα συστατικά δημιουργίας ενός φαρμάκου;
«Έγιναν σπουδαίες ανακαλύψεις σε θέματα ανατομικής, χειρουργικής, ορθοπεδικής και καρδιολογίας κυρίως, οι οποίες φυσικά δεν μπορούν να αναφερθούν εδώ μονολεκτικά».
-Οι ιατροί της εποχής πως αντιμετωπίζονταν από τους πολιτισμούς ως ιατροί ή ως μάγοι;
«Τους αιώνες εκείνους οι μάγοι σιγά και σταδιακά αντικαταστάθηκαν από επαγγελματίες γιατρούς που σπούδαζαν την ιατρική σε οργανωμένα νοσοκομεία και ιατρικές σχολές».
-Πως αντιμετωπιζόταν ο πόνος;
«Μια από τις μεγαλύτερες επιστήμες που είχε εντυπωσιακή εξέλιξη, ήταν η ανάπτυξη του φαρμάκου, της φαρμακογνωσίας και της φαρμακολογίας».
- Μπορείτε να μας πείτε πως ήταν τα νοσοκομεία της εποχής, αλλά και πως παρασκευάζονταν τα φάρμακα;
«Οι μουσουλμάνοι έκτισαν για πρώτη φορά νοσοκομείο κατά την εποχή του Αλ Ουαλίντ ιμπν Αμπντούλ Μάλικ (Waleed bin-e-Abd al-Malik), το οποίο όμως προοριζόταν αποκλειστικά για τους λεπρούς ασθενείς. Οι γιατροί διορίζονταν από αυτόν τον ίδιο και έπαιρναν μεγάλους μισθούς. Οι ασθενείς που θεραπεύονταν σε αυτό το Νοσοκομείο ήταν εσωτερικοί ασθενείς, δηλαδή έμειναν μόνιμα μέσα στο νοσοκομείο και έπαιρναν οικονομική ενίσχυση, όπως ακριβώς και οι τυφλοί. Ό ίδιος επίσης εξέδιδε διαταγές που απαγόρευε την έξοδο των επικίνδυνων για τη δημόσια ασφάλεια ασθενών.
Στη συνέχεια μετά από αυτό το νοσοκομείο, ακολούθησε η ανέγερση του ενός μετά του άλλου, των αποκαλούμενων "Bimaristans", σε ολόκληρο τον Ισλαμικό κόσμο, που πρόσφεραν πάρα πολλά στον Ισλαμικό κόσμο και άφησαν μεγάλη παρακαταθήκη στους επόμενους αιώνες στους λαούς που για διάφορους λόγους πέρασαν μπροστά στον κομμάτι αυτό του πολιτισμού. Εκεί μέσα ειδικευμένοι φαρμακοποιοί έφτιαχναν και τα φάρμακα των ασθενών.
- Υπάρχουν ομοιότητες στο Κοράνι και στα κείμενα των αρχαίων ελλήνων;
«Το Κοράνιο είναι ιερό – θρησκευτικό βιβλίο των μουσουλμάνων και όχι επιστημονικό βιβλίο. Παρόλα αυτά υπάρχουν μερικά σημεία εκεί που αναφέρονται σε θέματα υγείας, αλλά κυρίως γνώσεως».
- Τέλος από όλη αυτή τη διαδρομή στο πέρασμα των αιώνων από τον 7ο - 13ο αιώνα ποιο είναι αυτό το ένα και σημαντικό που πρέπει να συγκρατήσουν οι αναγνώστες σας».
«Αυτό που αναφέρω σε κάποιο σημείο στον πρόλογο του βιβλίου, ότι δηλαδή "εκείνες τις εποχές δημιουργήθηκε ένας πολιτισμός που έδωσε τόσα πολλά στην εποχή του και επηρέασε ακόμα περισσότερο την Αναγέννηση και κατ’ επέκταση αυτό που ονομάζουμε σήμερα Δυτικό πολιτισμό. Ενός πολιτισμού που και οι ίδιοι ακόμα οι Μουσουλμάνοι δεν τον πρόβαλαν όσο έπρεπε, ούτε τον εκμεταλλεύτηκαν πρώτα για το δικό τους καλό και έπειτα για το γενικότερο σύνολο".
