Συνέντευξη στον Λάμπρο Αραπάκο
Το 1984 ο σημαντικός συγγραφέας και ποιητής, Γιώργος Χρονάς ήρθε στην Πάτρα να συναντήσει μια πόρνη που έμενε...
Γιώργος Χρονάς: Τι ζώδιο είσαι; Αιγόκερως με ωροσκόπο Υδροχόο. Εσείς; Ζυγός με ωροσκόπο Κριό. Σαν τον Χατζιδάκι.
Ασχολείστε με τα ζώδια;
Όχι αλλά μ' αρέσει να ξέρω πότε γεννήθηκε κάποιος. Άλλη εποχή είναι όταν έχει γεννηθεί κάποιος τον Μάιο και άλλη τον Φεβρουάριο.
Και αυτό επηρεάζει το χαρακτήρα του;
Πολλοί ψυχίατροι το πρώτο που ρωτούν αυτόν που πηγαίνει να κάνει ψυχανάλυση είναι πότε έχει γενέθλια για να μη ρωτήσουν πότε γεννήθηκαν. Και τους βοηθάει για να κάνουν καλύτερη διάγνωση και θεραπεία του ασθενούς τους. Και δεν είναι θέμα ζωδίων και ούτε τι θα σου συμβεί αύριο, είναι αυτό το παλιό που έλεγαν οι Αρχαίοι -πιθανόν με άλλο τρόπο τώρα- το «γνώθι σαυτόν».
Και έχετε ακριβώς το ίδιο ζώδιο και ωροσκόπο με τον Χατζιδάκι. Τι άλλα κοινά έχετε;
Τώρα τελευταία τα κιλά που είχε ο Χατζιδάκις και την πρωτοτυπία στη σκέψη. Γιατί και εγώ, το μόνο μου κόμπλεξ που έχω από παιδί είναι αυτό που κάνω -περιοδικά, εκδόσεις, ποιήματα, ραδιόφωνο ή θέατρο- να μην μπορεί να το κάνει κάποιος άλλος. Εγωιστικό;
Όχι, αυτό είναι το κόμπλεξ που έχω.
Διάβασα κάπου ότι την περίοδο που όλοι πήγαιναν στο Σύνταγμα, εσείς πηγαίνατε στην Ομόνοια ή όταν όλοι είχαν μακριά τα μαλλιά τους εσείς τα είχατε πολύ κοντά, θέλετε να διαφέρετε...
Ο Τσαρούχης όταν ήρθε σπίτι μου, ήταν όλη η παρέα μου με κοντά μαλλιά και επειδή ζωγράφιζε μακρυμάλληδες νέους –που θαύμαζε στο Λούβρο στο Παρίσι- μου λέει: «Είστε με τα καλά σας; Όλοι έχουν μακριά μαλλιά και εσείς τα κόψατε;» Αισθάνθηκε ανασφαλής για την τέχνη του γιατί η τέχνη του ήταν γεμάτη με μακριά μαλλιά. Μου λέει: «Στη Γαλλία εάν κάνεις autostop και έχεις κοντά μαλλιά δεν θα σε πάρει κανείς». Αυτό δεν μας τρόμαξε γιατί εμείς δεν πρόκειται να κάνουμε autostop. Είχαμε περιπέτειες σε άλλα σημεία στη ζωή μας...
Τι περιπέτειες;
Περιπέτειες υγείας, οικονομικές, τέχνης -αγωνία για την τέχνη που κάνουμε, όχι τόσο για να πουλήσουμε και να εισπράξουμε, αλλά για να είναι καλύτερή και να είμαστε εμείς πιο ικανοποιημένοι από το αποτέλεσμα που θέλαμε να έχει ένα ποίημα, ένα πεζό. Τότε προσπαθούσαμε να μπούμε στα γράμματα... Εγώ μπήκα στα γράμματα με το βιβλίο μου «Βιβλίο 1» το 1973. Λίγο καιρό πριν είχα δημοσιεύσει σε περιοδικά που υπήρχαν τον καιρό εκείνο. Ήμουν τυχερός γιατί συνάντησα δυο ποιητές που επρόκειτο να γίνουν φίλοι μου και δάσκαλοι μου, τον Μιχάλη Κατσαρό από την Αθήνα με καταγωγή από την Κυπαρισσία και τον Νίκο-Αλέξη Ασλάνογλου, ποιητή από τη Θεσσαλονίκη, ο όποιος ήρθε στην Αθήνα σ' ένα ταξίδι του και με συνάντησε, που έμενα μέσα σ' ένα δωμάτιο κάτω από την Ακρόπολη στην Οδό Πανός 17. Το όνομα αυτού του δρόμου το έδωσα ως τίτλο αρχικά σε μια εκπομπή που είχα στο «Τρίτο Πρόγραμμα» και έπειτα στο περιοδικό και στις εκδόσεις. Οι εκδόσεις και το περιοδικό άρχισαν το 1981 και συνεχίζουν μέχρι σήμερα, πάνω από 450 βιβλία έχουν εκδοθεί ενώ τώρα κυκλοφόρησε το τεύχος 157 του περιοδικού με αφιέρωμα στον Τένεσι Ουίλιαμς. Ήμουν 33 χρόνων όταν ξεκίναγε το περιοδικό, στην ηλικία του Χριστού ή του Μπάιρον που φοβόταν ότι στα 33 του θα πεθάνει. Είναι, λένε, η κρίσιμη ηλικία.
Τσαρούχης, Χατζιδάκις, σημαντικές προσωπικότητες πέρασαν από τη ζωή σας... Από την πλευρά της διασημότητας, είναι οι σημαντικότεροι. Αλλά εγώ είχα ένα συνεργάτη που τον πήρε ο Θεός κοντά του για να του κάνει συντροφιά όπως μου έκανε και εκείνος εμένα στις εκδόσεις και στη ζωή, για 21 χρόνια, τον Δημήτρη Λαλέτα, ζωγράφο από την Αλεξανδρούπολη. Τον χάσαμε 31 Μαρτίου 2011. Όλη η ζωή μου από εδώ και πέρα είναι αφιερωμένη στο έργο του ανθρώπου αυτού, ξεκινώντας από τα βιβλία που άφησε -ένα πρώτο μέρος του χαρίστηκε στην περίφημη Βιβλιοθήκη Λασκαρίδη, στον Πειραιά -από τα cd του και φυσικά από το ζωγραφικό του έργο το όποιο θέλω να χαρίσω σε πινακοθήκες σε όλη την Ελλάδα, έχω την εντολή από την οικογένειά του. Θ' ασχοληθώ μ' αυτό και με τη δουλεία που βιοπορίζομαι, που είναι πια μόνο οι εκδόσεις. Δεν κάνω ραδιόφωνο. Σταμάτησαν την εκπομπή μου στο «Τρίτο Πρόγραμμα» που λεγόταν «Ξενοδοχείο Βαλκάνια» στην όποια ήμουν ρεσεψιονίστ στο φανταστικό, μοναχικό ξενοδοχείο «Βαλκάνια». Ανανέωσαν το πρόγραμμα και δεν μου τηλεφώνησαν να πάω -πιθανόν δε με ήθελαν. Νιώσατε πίκρα;
Όχι, καθόλου.
Είναι μια απώλεια και αυτό...
Δεν βαριέστε. Οι δυνατοί για ν' αποφασίσουν ποιοι θα μπουν στο πρόγραμμα είναι αυτοί. Να πάω εκλιπαρώντας για να με βάλουν; Δεν μου το επιτρέπει ο χαρακτήρας μου. Ξέρω ότι εάν θα τους έπαιρνα τηλέφωνο, μόλις θα το έκλειναν, θα έλεγαν στο διπλανό τους: «Μας πήρε ο Χρονάς και μας ζητάει πίσω την εκπομπή του».
Σας λείπει το ραδιόφωνο;
Είμαι μανιώδης ακροατής του ραδιοφώνου και το ξέρω πολύ καλά. Τις εκπομπές που έκανα εγώ δεν μπορεί να τις κάνει κανείς στον κόσμο. Μπορούσα να φέρω στο ξενοδοχείο όποιον ήθελα μυθιστορηματικά περιγράφοντας την άφιξή του και την αναχώρησή του.
Ασχολείστε με όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα. Με τη κρίση και τις συνέπειές της;
Δεν ασχολούμαι πολύ... Με αφορούν και λυπάμαι πολύ. Είναι μια φοβερή κατάσταση, ένας λαίλαπας. Εύχομαι να συλληφθούν όλοι οι κλέφτες των χρημάτων του δημοσίου -όπου και αν βρίσκονται να καταλήξουν στη φυλακή και αμέσως να δημεύσουν την περιουσία τους υπέρ του λαού. Όπως πήραν από το κράτος έτσι αμέσως ν' αποδοθεί στο λαό όλη η περιουσία τους...
Έχετε γράψει για τους ανθρώπους του περιθωρίου. Τι σας έλκει στο περιθώριο;
Μ' αρέσει που ενώ όλοι πάνε προς τα εκεί, αυτοί πάνε στο αντίθετο. Φυσικά στη λέξη περιθώριο, εγώ περιγράφω κοινωνικά πρόσωπα που υπάρχουν, πρόσωπα με τα όποια στήνω την τέχνη μου. Δεν παίρνω έναν μορφωμένο επιστήμονα ή ένα χημικό. Για παράδειγμα στη συλλογή μου «Τα μαύρα τακούνια» το 1979, παίρνω μια γυναίκα με σπασμένο τακούνι σ' ένα φτηνό ξενοδοχείο, που σκέφτεται τη ζωή της και αποφασίζει. Είμαι από τους πρώτους, μετά το Ρίτσο και τον Λειβαδίτη -αυτοί με άλλο τρόπο και με άλλες πολιτικές ιδέες- που έδωσαν λόγο σε κόσμο αμόρφωτο και πληγωμένες ψυχές. Έδωσα και εγώ λόγο σε πολλά ποιήματα μου σε αμόρφωτους ανθρώπους γιατί όπως βλέπετε ο κόσμος ταλαιπωρείται και περνάει φριχτά από μορφωμένους ανθρώπους οι οποίοι δήθεν γνωρίζουν πολλά και ενώ βρίσκονται κοντά σε εξουσίες και εισπράττουν το μισθό τους κάθε μήνα και τα τυχερά τους, δεν κάνουν τίποτα για τον κόσμο και εξακολουθεί να υπάρχει αυτή η αθλιότητα. Το πρωί έβλεπα παιδιά να τρυπιούνται πλάι της Ακαδημίας Αθηνών σε ελεεινή κατάσταση. Μια κοπέλα βάραγε ένεση στην γλώσσα της από κάτω, είχε βάλει τη σύριγγα και είχε τελειώσει το περιεχόμενο προφανώς, αλλά την άφηνε στη γλώσσα της από ηδονή, -να της μπαίνει ατέλειωτα αυτή η πρέζα.
Με όλα αυτά, η εποχή μας μετατρέπεται σε αντιποιητική;
Είναι βαριά ποιητική, αρκεί ο ποιητής να έχει κάτι να πει.
Τελικά, τι βλέπουν σε σας οι άνθρωποι και σας διηγούνται τη ζωή τους;
Πηγαίνω χωρίς να ζητήσω τίποτα. Μια φορά ο Χατζιδάκις μου λέει θα σου στείλω όλους τους δίσκους μου με αφιέρωση στη διεύθυνση σου και του λέω: «Μη μου τους στείλετε κ. Χατζιδάκι γιατί τους έχω όλους». Έμεινε! Ήμουν τρελός, δεν υπολόγιζα ποτέ τίποτα. Είμαι ένας άνθρωπος που αγαπώ το τέλειο και το υψηλό αλλά ξεκινώ πάντα από το μηδέν. Δε ζητάω τίποτα από κανέναν. Τώρα, οι άνθρωποι που συναντώ για να μου διηγηθούν τη ζωή τους είναι πολύ μεγάλα πρόσωπα, μόλις σε δουν καταλαβαίνουν ποιος είσαι. Με διαβάζουν. Όταν συνάντησα την τραγουδίστρια Σεβάς Χανούμ από τη Θεσσαλονίκη, ήταν φτωχή με καρκίνο και μου είπε: «Σήμερα σε συνάντησα για πρώτη φορά, από σήμερα αλλάζει όλη η ζωή μου». Ήταν τόσο τιμητικό για μένα. Τον Άκη Πάνου, όταν το συνάντησα στο σπίτι του, μου είπε: «Τη λέξη φίλος, την έχω πει δύο φορές στη ζωή μου, την πρώτη φορά την είπα σ' ένα φίλο που ήταν στην Αμερική και πέθανε, τη δεύτερή φορά τη λέω σε σένα» και του απαντώ: «Ποιος είμαι εγώ που θα δεχτώ αυτή την τιμή;»
Θα μου πείτε ένα στίχο σας που αγαπάτε ιδιαίτερα...
«Σαν σήμερα κηδεύαμε την Τερέζα. Έβρεχε και οι πιο πολλές ομπρέλες δεν είχαμε. Εμείς φτάσαμε με τον ηλεκτρικό, με τα λεωφορεία άλλες».... Και ένα άλλο: «Θα πέσουν όπως τότε τα γραμμόφωνα, τότε που έφυγε η Ρίτα και μείναμε μονάχοι μέσα στα μπουρδέλα».
Για την Πανωραία την πόρνη, τη γυναίκα της Πάτρας.
«Είμαι πολύ τυχερός που τη συνάντησα. Μετά από μια εκδήλωση που διάβαζα ποιήματα μου στην Πάτρα σ' ένα βιβλιοπωλείο, με πλησίασε ένας νέος και μου είπε: "Υπάρχει μια γυναίκα που σας ενδιαφέρει". Του λέω: "να πάμε αύριο, γιατί είμαι σήμερα κουρασμένος". Την άλλη μέρα πήγαμε, την είδα και έγινε χημική ένωση μεταξύ μας διότι πολλοί άνθρωποι της ζητούσαν να τους διηγηθεί τη ζωή της και τελικά την είπε σε μένα... Έχω αδελφό παντρεμένο στην Πάτρα με 4 παιδιά και έμενα στο σπίτι του... Πάντα μου αρέσει η Πάτρα, την αγαπώ πολύ. Είναι μια παράξενη πόλη, ιταλική, σχεδόν σαν ψεύτικη... Την Πανωραία την γνώρισα το 1983 και το 1984 πήγα για τις συνεντεύξεις και άρχισαν να δημοσιεύονται σε συνέχειες στο περιοδικό «Οδός Πανός» και είχε μεγάλη απήχηση, τις σταμάτησα από το περιοδικό και το έβγαλα βιβλίο... Για να πάω στη γειτονιά της, περνούσα από ένα γήπεδο με λαμαρίνες γύρω-γύρω, σπίτια διώροφα με κήπο ή χωρίς και μια εκκλησία, την Αγία Τριάδα. Στα Προσφυγικά... Το σπίτι της και η γειτονιά της ήταν το σκηνικό. Ένα ονειρεμένο σκηνικό νεορεαλιστικής ταινίας: Σπίτια, αδέσποτα σκυλιά, γάτες, αυλές, κόσμος που έτρωγε, μαγείρευέ, μύριζαν από παντού φαγητά. Κόσμος που ζούσε φυσικά».
Τι σας μάγεψε στη γυναίκα αυτή;
Η Πανωραία είναι τόσο σπουδαία όσο είναι και ο Ηράκλειτος. Εκτίθεμαι με αυτό που λέω αλλά δεν το παίρνω πίσω. Ο Χατζιδάκις είπε ότι είναι το καλύτερο βιβλίο που έχει διαβάσει στη ζωή του. Με τη δήλωσή του αυτή έδειξε γενναιοψυχία και την αλήθεια που αισθάνθηκε από το βιβλίο. Και χωρίς να κάνω παρέα μαζί του όταν το δήλωσε, δεν το δήλωσε σε μένα, το είπε σ' ένα βιβλιοπώλη στη Θεσσαλονίκη. Αντιφατική η προσωπικότητα της Πανωραίας;
Όχι, ήξερε πολύ τι ήθελε στη ζωή της και το πέτυχε. Είχαν περάσει πολλά χρήματα από τα χέρια της και θα μπορούσε να είναι πάμπλουτη, αλλά δεν ήθελε. Στο μεταξύ, εγώ δε θα πήγαινα σε μια πλούσια πόρνη να μου πει τη ζωή της, δεν είμαι συγγραφέας της σειράς, είμαι παράξενος... Κάποια στιγμή στη βιογραφία της λέει «θα μπορούσα να έχω λεφτά, να έχω λιμουζίνες, άντε φύγετε...». Είναι σπουδαίο να μη θες να κάνεις λεφτά και να κάνεις ένα επάγγελμα που μπορεί να σου φέρει πολλά χρήματα και εσύ από αυτό απλώς να βιοπορίζεσαι. Το βιβλίο είναι μια γυναικεία αποθέωση, μια αποθέωση της ανατομίας του γυναικείου σώματος, λέει με γυμνό λόγο τα πάντα για τη γυναίκα και αυτός ο λόγος γίνεται πράξη, στοιχειώνεται γι' αυτό και το ονόμασα «Η γυναίκα της Πάτρας», παίρνοντας τον τίτλο από το έργο του Διονύσιου Σολωμού «Η γυναίκα της Ζάκυθος».
Πόσες φορές συναντηθήκατε;
Έχω ηχογραφημένο υλικό 14 ωρών. Έχω μετατρέψει τις κασέτες σε cd. Πιθανώς κάποια στιγμή μαζί με το περιοδικό να δημοσιεύσω το λόγο της. Πήγαινα σπίτι της, μου μιλούσε μισή ώρα, μετά σταμάταγε και μου λέγε «δεν μπορώ να μιλήσω περισσότερο». Έφτιαχνε τσάι με βουτήματα, με κέρναγε, ήταν γλυκύτατη. Είναι μια σπουδαία, τελείως λαϊκιά γυναίκα και το σημαντικό είναι ότι κάνει υψηλή λογοτεχνία. Σε κάποιο σημείο διηγείται πώς σκότωναν τα γουρούνια μέσα στο καυτό νερό για να τα μαδήσουν. Η περιγραφή της για πως βγαίνει η ψυχή ενός γουρουνιού είναι εκπληκτική και θυμίζει τη περιγραφή που κάνει ο Σολωμός για το πώς βγήκε η ψυχή του Εγγλέζου που τον είδε και τον έφαγε ο καρχαρίας στην Κέρκυρα. Η Πανωραία δεν υπολογίζει τίποτα. Δεν έχει μιζέρια. Λέει «όποιος μου τη βγαίνει καλά, θα του τη βγω καλά. Όποιος δεν μου τη βγαίνει καλά, θα του βγάλω τη καρδιά και θα του τη φάω».
Πέθανε δυστυχισμένη;
Είχε χάσει πια τα μυαλά της και ήταν πέρα από την ευτυχία και τη δυστυχία αλλά και ο τρόπος που είναι γραμμένο το βιβλίο είναι πέρα από την ευτυχία και τη δυστυχία, είναι σ' ένα άλλο υπερβατικό σημείο όπου βλέπει τα πάντα, δεν συμμετέχει, περιγράφει ψυχρά με το συγγραφικό τρομαχτικό ταλέντο της. Ήμουν ο πρώτος που άκουσα το λόγο της με αποτέλεσμα να κάνω πυρετό -που δεν κάνω πυρετούς εγώ.
Η «Γυναίκα της Πάτρας» έχει ανεβεί δύο φορές στο θέατρο. Η πρώτη σε σκηνοθεσία του Περικλή Βασιλόπουλου στην Πάτρα και η δεύτερη από την Λένα Κιτσοπούλου.
Ήταν χαρά μου να έρθω με φίλους να δω την παράσταση που ανέβηκε όταν η Πάτρα ήταν Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης το 2006. Μεγαλειώδης παράσταση και πραγματικά ευχαριστώ τον Περικλή. Η σκηνοθεσία της Κιτσοπούλου έχει άλλη αντίληψη, υπάρχει ένας μπάτλερ, υπηρέτης και η ιστορία ξεκινάει...
Αναρωτιέμαι αν όλα αυτά που σας διηγήθηκε είναι όλα αλήθεια, για παράδειγμα για τις 200 εκτρώσεις που είχε κάνει...
Πολλά από αυτά που μου διηγήθηκε είναι τόσο υπερβολικά που μπορεί να είναι και μύθος. Η Πανωραία ξεπερνάει ένα συγγραφέα και εδώ αρχίζει το μυστήριο αν είναι αλήθεια ή ψέματα. Είναι μοναδική... Το βιβλίο είναι ένα έργο θεραπευτικό και για τις γυναίκες και για τους άνδρες, προτείνει νέα ζωή πάνω στη λύπη. (lifo)
Ελεύθερο ρεπορτάζ
