Μίκης Θεοδωράκης - Γιάννης Ρίτσος
Πρώτη ηχογράφηση: Αύγουστος 1960 ΕΜΙ
Μάνος Χατζιδάκις - Νάνα Μούσχουρη
Δεύτερη ηχογράφηση: Σεπτέμβριος 1960
Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Κάιτη Θύμη, Μανώλης Χιώτης
Τρίτη ηχογράφηση: 1963
Μίκης Θεοδωράκης - Μαίρη Λίντα - Μανώλης Χιώτης Και ορχήστρα εγχόρδων
Τον "Επιτάφιο" ο Μίκης Θεοδωράκης τον συνέθεσε στο Παρίσι το 1958.Ο Γιάννης Ρίτσος κατοικούσε στην Αθήνα και μετά την επιστροφή του από την εξορία άρχισε να επανεκδίδει τα βιβλία του.
Κάθε καινούργια έκδοση την έστελνε στο Παρίσι στον συνθέτη και ανάμεσά τους, του έστειλε και τον "Επιτάφιο" με την αφιέρωση "το βιβλίο τούτο κάηκε από τον Μεταξά στα 1938 κάτω από τους Στύλους του Ολυμπίου Διός"
Είναι καταπληκτικό αυτό που σημειώνει ο Μίκης Θεοδωράκης: τον "Επιτάφιο" - το μεγαλύτερο μέρος του -τον μελοποίησε περιμένοντας τη γυναίκα του μέσα στο αυτοκίνητο, να ολοκληρώσει τα ψώνια της σε ένα παρισινό σούπερ μάρκετ. Είχε μαζί του το βιβλίο και μελοποιούσε τους στίχους, σημειώνοντας με μολύβι στα περιθώρια. Το βράδυ εκείνο, σε μια φιλική συντροφιά που μαζεύτηκε σπίτι του, έπαιξε για πρώτη φορά κομμάτια από το έργο για να δει τις αντιδράσεις των προσκεκλημένων του.
Όταν ολοκλήρωσε τη μελοποίηση και τις αντιγραφές, έστειλε από ένα αντίτυπο στην Αθήνα στον Μάνο Χατζιδάκι, στον Γιάννη Ρίτσο και σ΄ένα φίλο του, τον Βύρωνα Σάμιο. Οι δύο πρώτες ηχογραφήσεις του έργου έγιναν σχεδόν ταυτοχρόνως και ο συνθέτης ήταν παρών και στις δύο, αφού ήδη είχε έρθει στην Αθήνα.
Στον πρώτο χρόνο κυκλοφορίας του έργου, στις δύο εκδόσεις του, υπήρχαν ποικίλες αντιδράσεις. Βεβαίως τα βέλη συγκέντρωσε κυρίως η "λαϊκή" έκδοση με τον Μπιθικώτση, η οποία θεωρήθηκε ιεροσυλία.
Μάλιστα, μία ομάδα αριστερών διανοούμενων οργάνωσε συγκέντρωση τον Δεκέμβριο του 1960 για να καταδικάσει το έργο. Αντίστοιχη ήταν και η αντίδραση της Αριστεράς ακόμη και από την εξορία όπου βρίσκονταν πολλά στελέχη της.
Εκτός όμως από τις αντιδράσεις αυτές, υπήρξαν και οι επίσημες αντιδράσεις της κυβέρνησης που απαγόρευσε τη μετάδοση των τραγουδιών από το ΕΙΡ.
Ηταν η πρώτη από τις άπειρες απαγορεύσεις που γνώρισε η μουσική του Θεοδωράκη από εκεί και πέρα και με βάση κάθε φορά τις πολιτικές συνθήκες που επικρατούσαν στη χώρα.
Τον Μάρτη του 1961, ο Σύλλογος Φοιτητών της Νομικής οργάνωσε την πρώτη συναυλία παρουσίασης του έργου στο ΝΕΟ ΘΕΑΤΡΟ Πατησίων με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση ως ερμηνευτή.
Η αντίδραση της δεξιάς κυβέρνησης ήταν αναμενόμενη, η αντίδραση της ηγεσίας της Αριστεράς ήταν αυτή που ξένισε και έφερε τον νεαρό τότε Θεοδωράκη για πρώτη φορά σε αντιπαράθεση με τον επίσημο πολιτικό χώρο όπου ανήκε.
Πηγή: Ειδική έκδοση Καθημερινή -100 Δίσκοι και η ιστορία τους
