«Σήμερα τα φώτα κι ο φωτισμός, η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός… Καλημέρα, καλημέρα, καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά».
Τραγουδούν τα παιδάκια κάθε γειτονιάς τα κάλαντα, παραμονή των Φώτων. Όμως, λέγεται ότι το «κάλαντο» (τα κάλαντα της Πάτμου) θεωρείτε το εξ ολοκλήρου θεολογικό, απαλλαγμένο από κάθε άλλη επιρροή. Ίσως γιατί τα λόγια του αρχίζουν περιγράφοντας τη δημιουργία του κόσμου και φθάνουν την ημέρα που ο Θεός όρισε τα ύδατα, συνεχίζει με το προπατορικό αμάρτημα της Εύας και αμέσως μετά αναγγέλλει τη Βάπτιση του Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό.
Εκτός από τα παιδιά, σε μερικές περιοχές γυρίζουν και μεγάλοι, μεταμφιεσμένοι με φοβερές όψεις, δημιουργώντας θόρυβο με τα κουδούνια που κρεμούν επάνω τους για να διώξουν τους καλικάντζαρους, όπως λέγετε.
Για τους χωρικούς, ορισμένων περιφερειών της Δ. Μακεδονίας, τα Φώτα είναι η μεγαλύτερη γιορτή του χρόνου και κάθε καινούριο ρούχο «το πρωτοφορούν τα Φώτα, γα να φωτιστεί».
Ο λαός μας πιστεύει επίσης, ότι την παραμονή ανοίγουν οι ουρανοί κι ό,τι ζητήσεις γίνεται. Ακόμα ότι η θάλασσα γίνεται γλυκιά και πίνετε, κι ότι «βαπτίζονται» οι άνεμοι κι όποιος άνεμος τύχει να φυσήξει τότε, ημερώνει κατόπιν, ή αυτός θα φυσάει όλο το χρόνο, όπως ακόμα ότι τα βόδια μιλούν στο στάβλο, κ.α.
Η βασική τελετουργία των Θεοφανίων είναι ο «αγιασμός των υδάτων» με τη κατάδυση του Σταυρού κατά μίμηση της Βάπτισης του Θεανθρώπου και έχει την έννοια του καθαρμού, του εξαγνισμού των ανθρώπων καθώς και της απαλλαγής του από την επήρεια των δαιμονίων.
Στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας ο αγιασμός γίνεται για πρώτη φορά την παραμονή των Θεοφανίων που λέγεται «μικρός αγιασμός» ή «Πρωτάγιαση» ή «Φώτιση». Με τη πρωτάγιαση ο ιερέας γυρίζει όλα τα σπίτια και με το Σταυρό και ένα κλωνί βασιλικό, «αγιάζει» ή «φωτίζει» (ραντίζει) τους χώρους των σπιτιών. Με αυτόν τον τρόπο ο λαός πιστεύει ότι τρέπονται σε φυγή οι καλικάντζαροι.
Ο Μεγάλος Αγιασμός, όπως λέγεται, γίνεται ανήμερα των Θεοφανίων. Στη συνέχεια γίνεται η κατάδυση του Σταυρού στη Θάλασσα ή σε γειτονικό ποταμό ή λίμνη ή και σε δεξαμενή. Η κατάδυση του Σταυρού, κατά τη λαϊκή πίστη δίνει στο νερό καθαρτικές και εξυγιαντικές ικανότητες.
Σε πολλές περιοχές, μετά την κατάδυση, οι άνθρωποι τρέχουν στις παραλίες της θάλασσας ή στις όχθες ποταμών ή λιμνών και πλένουν τα αγροτικά τους εργαλεία και μερικοί τα εικονίσματα.
Το έθιμο του πλυσίματος των εικόνων υποκαθιστά την κατάδυση του ξοάνου της Αθηνάς, που γινόταν απ' την ακτή του Φαλήρου σε πάνδημη τελετή με το όνομα Ιερά Πλυντήρια.
Στη Νάξο, την ημέρα των Φώτων, η νοικοκυρά παίρνει λίγο γέννημα από το δισάκκι του παπά, για να το κλωσήσουν οι κότες της.
Καλή φώτιση και καλή χρονιά…
Καλλιόπη Γραμμένου
Δημοσιογράφος- Παιδαγωγός
