ΡΟΪΔΗΣ, ΔΑΡΒΙΝΟΣ ΚΑΙ «ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΖΩΩΝ»
Με αφορμή την επανάληψη της χειμερινής επιτυχημένης παράστασης της Θεατρικής Ομάδας Πύργου στα εγκαίνια του θεάτρου της Καυκανιάς το Σάββατο 11 Ιουλίου στις 9μμ με ελεύθερη είσοδο...
Ο Ροϊδης, συγγραφέας της παγκοσμίως αναγνωρισμένης «Πάπισσας Ιωάννας» και των «Συριανών διηγημάτων», εφοδιασμένος με ευρύτατη παιδεία συγκαταλέγεται ανάμεσα στους κλασικούς των ελληνικών γραμμάτων με χαρακτηριστικά το λαμπρό ύφος, την ευφυία, το χιούμορ, την κομψή σάτιρα και το αντισυμβατικό πνεύμα που εκδηλώνεται με δύναμη, αρετή και χάρη. Παράλληλα, μελετούσε τις φυσικές επιστήμες και ανήκει στους εισηγητές και τους πρώτους οπαδούς του Δαρβίνου στην Ελλάδα.
Ο συγγραφέας κατατάσσει το Δαρβίνο στους μεγαλύτερους σοφούς της αρχαιότητας μαζί με τον Αριστοτέλη, το Νεύτωνα και το Χέγκελ. Από την εποχή της «Πάπισσας Ιωάννας» κιόλας εκδηλώνει ζωηρό ενδιαφέρον για την πρόσφατη τότε δαρβινική θεωρία. Μια από τις ιστορίες ζώων που συνέθεσε («Ιστορία ενός πιθήκου») αποτελεί- κατά το Σίμο Μενάρδο-σύνοψη του δαρβινισμού. Συνολικά η θεωρία-ορόσημο του 19ου αιώνα συνδυάζεται με ένα επίπονο θέμα του ροϊδειου έργου και προσφιλές στην παγκόσμια σάτιρα: τη σύγκριση του ανθρώπου με τα ζώα.
Το συνηθέστερο χειρισμό του θέματος κωδικοποιούν οι πασίγνωστες ρήσεις του Ροϊδη για τη σοφία των ζώων και την ανοησία του ανθρώπων. Με όπλο το «λεξικόν της φυσικής ιστορίας» και τη δαρβίνειο θεωρία (είχε ήδη δημοσιευτεί το 1859 η «Καταγωγή των ειδών») η επιστήμη οδηγείται προς την αποκαθήλωση της εξιδανίκευσης του ανθρώπου. Αντιπαραβάλλοντας ανθρώπους και ζώα ο Ροϊδης τονίζει τις αδυναμίες των πρώτων και προβάλλει υποδειγματικά την φυσικής τάξης ηθική υπεροχή των δεύτερων γράφοντας: «Εξ όσων ηυτύχησα ή εδυστήχησα να γνωρίσω είμαι ο μόνος άνθρωπος όστις, αν τον ωνόμαζον ζώον, δεν θα εθεώρει τούτο ως προσβολήν».
Σκιαγραφώντας τα ζώα, ο Ροϊδης υπερβαίνει το παραδοσιακό ηθοπλαστικό πλαίσιο του λογοτεχνικού είδους των «μύθων ζώων», που στηρίζεται στη συγκριτική θεώρηση του ανθρώπου με τα ζώα επιδιώκοντας συνήθως το ιδανικό της διόρθωσης των ανθρώπινων ηθών μέσα από κείμενα φιλοσόφων και ιστοριοδιφών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εισαγωγή του διηγήματος «Ιστορία μιας γάτας», όπου η ανάλυση του χαρακτήρα της γάτας εκτείνεται από τον Ηρόδοτο μέχρι τον Αριστοτέλη και τους Νεοπλατωνικούς. Ταυτόχρονα, η κοινωνιολογική ανάλυση θέτει το θετικιστικό πλαίσιο αιτιοκρατικής και επιστημονικής υποστήριξης της λογοτεχνικής επινόησης που ακολουθεί. Είναι η εποχή που ο θετικισμός, ο δαρβινισμός και ο νατουραλισμός του Ζολά βρίσκονται σε άνθηση.
Σε αυτές τις συνθήκες ο Ροϊδης διαμόρφωσε και εξέφρασε τις απόψεις του στις «Ιστορίες ζώων». Και υπό την απειλή της επιστημονικής καταδίκης αφιέρωσε πολλές σελίδες σε μια επιτηδευμένα αγωνιώδη προσπάθεια: προσποιείται ότι αναζητεί την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στα ζώα και τα «ανθρώπινα δίποδα». Η διαφορά είναι δυσδιάκριτη για το συγγραφέα, ο οποίος συνέταξε και τον ακόλουθο ορισμό του ανθρώπου: «Ζώον λογικόν, έχον ακατάσχετον κλίσιν εις το παραλογίζεσθαι»!
ΠΗΓΕΣ: Αθηνά Γεωργαντά: «Από τον Αριστοτέλη στο Δαρβίνο» εφ. ΒΗΜΑ 11/1/2004, Εύη Βογιατζάκη: «Δαρβινικό και θετικιστικό πνεύμα στις ιστορίες ζώων του Ροϊδη»(2009).
Γιώργος Αγγελόπουλος, φιλόλογος-μέλος της Θ.Ο.Π.
