Εβδομήντα οχτώ χρόνια συμπληρώθηκαν προχθές, από την αποφράδα μέρα της 15ης Μαρτίου του 1943, που έγινε η πρώτη αποστολή Θεσσαλονικέων, Εβραίων το θρήσκευμα, στα στρατόπεδα θανάτου των Ναζί.
Ήταν η μέρα που σήμανε την αντίστροφη μέτρηση για την άλλοτε ακμάζουσα εβραϊκή κοινότητα της.
Από τις 15 Μαρτίου έως και τις 10 Αυγούστου του 1943 περίπου 43.000 Εβραίοι της Θεσσαλονίκης μεταφέρθηκαν με την βία στο Άουσβιτς.
Από αυτούς λιγότεροι από χίλιοι επέστρεψαν ζωντανοί προκειμένου να αφηγηθούν τη φρίκη που βίωσαν σε εκείνα τα κολαστήρια ώστε να μείνει η μνήμη ζωντανή…
«Την ημέρα αυτή η Θεσσαλονίκη θυμάται. Είναι μια μέρα που κανείς μας δεν ξέχασε», αναφέρει σε μήνυμα του ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνος Ζέρβας.
«Σαν σήμερα, ένα τρένο με 2.400 Θεσσαλονικείς Εβραίους ξεκινούσε από εδώ με προορισμό την μακρινή Πολωνία. Ένα τρένο του θανάτου με επιβάτες που δεν γνώριζαν πού οδηγούνταν, που δεν γνώριζαν ότι δεν είχαν επιστροφή», τονίζει ο Δήμαρχος.
«Σήμερα, 78 χρόνια μετά, είναι ηθικό μας χρέος η μνήμη αυτή να μείνει άσβεστη. Οι μαρτυρίες των επιζώντων του Ολοκαυτώματος, η εξόντωση της Εβραϊκής Κοινότητας της Θεσσαλονίκης δεν μπορεί να μένει στο περιθώριο του νου και της καρδιάς μας», προσθέτει ο κ. Ζέρβας και αναρωτιέται πώς θα ήταν σήμερα η πόλη, αν εκείνη η γενιά και οι απόγονοί της ζούσαν και δημιουργούσαν.
Η “Πορεία Μνήμης”, με την οποία έχει καθιερωθεί να τιμάται η επέτειος, δεν ήταν εφικτό να πραγματοποιηθεί φέτος λόγω των μέτρων που βρίσκονται σε ισχύ, ανακοίνωσε ο Δήμος Θεσσαλονίκης.
Για να τιμήσει τη μνήμη τους, ο Δήμος προετοίμασε ένα τηλεοπτικό αφιέρωμα με τίτλο «15 Μαρτίου 1943: Ποτέ ξανά».
Αξίζει να σημειωθεί πως η Θεσσαλονίκη, από την εποχή της ίδρυσης, πριν από 23 αιώνες, υπήρξε πάντοτε «πολυάνθρωπη» και πολυπολιτισμική.
Με μια μόνο τραγική παρένθεση. Την κατάληψη της από τους Οθωμανούς, στις 29 Μαρτίου του 1430, που είχαν επικεφαλής τον Μουράτ Β΄, πατέρα του Μωάμεθ τον «πορθητή» που κατέκτησε την Πόλη μετά από 23 χρόνια!
Ο Μουράτ επέτρεψε στο άτακτο ασκέρι του να προβεί σε ένα πρωτοφανές όργιο σφαγής με αποτέλεσμα να γλυτώσουν ελάχιστοι μόνον από τους κατοίκους της που κατέφυγαν στα βουνά.
Αρνούνταν, μάλιστα, να επιστρέψουν παρά τις, εκ των υστέρων, υποσχέσεις των Τούρκων.
Για να κατοικηθεί και πάλι η πόλη οι κατακτητές έδωσαν κίνητρα και εκτός Ελλάδος.
Οι πρώτοι που ανταποκρίθηκαν ήταν οι Εβραίοι της Ισπανίας που καλούνταν να εγκαταλείψουν την χώρα τους, στα τέλη του 15ου αιώνα, αν δεν δέχονταν να αλλαξοπιστήσουν.
Επρόκειτο για μια κυνική τακτική των καθολικών ηγεμόνων Φιλίππου της Καστίλλης και Ισαβέλλας της Αραγωνίας, για να γεμίσουν τα άδεια ταμεία τους μετά την νίκη τους επί των Αράβων και την κυριαρχία τους στην Ιβηρική.
Το αποτέλεσμα ήταν Εβραίοι και από άλλες ευρωπαϊκές χώρες να βρουν καταφύγιο στην Θεσσαλονίκη την οποία, μέχρι σήμερα, θεωρούν ως δεύτερη ιερή πόλη τους μετά την Ιερουσαλήμ.
Όταν η «Νύμφη του Θερμαϊκού» απελευθερώθηκε, το 1912, οι Εβραίοι, στο θρήσκευμα, κάτοικοί της ανέρχονταν στους 52.000, οι Τούρκοι στους 40.000 και οι Έλληνες στους 39.000.
Ο πληθυσμός της πόλης παρουσίασε σημαντικές μεταβολές, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και την εγκατάσταση των Μικρασιατών προσφύγων.
Ακολούθησε η Ανταλλαγή Πληθυσμών - με την απομάκρυνση του μουσουλμανικού πληθυσμού και την αντικατάστασή του από προσφυγικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης.
Αυτός είναι και ο λόγος που η Θεσσαλονίκη συχνά αναφέρεται ως "προσφυγομάνα".