Συνέντευξη του Αντώνη Κοντού στην Ανήσυχη Πένα.
Καλωσόρισες στην «Ανήσυχη Πένα» Αντώνη. Στόχος μου να αναδείξω το λογοτεχνικό σου προφίλ και μέσα απ’ αυτό την προσωπικότητά σου και τη σχέση της με τη γενέτειρα Λιβαδειά. Ποιος θα ήταν ο τίτλος αυτού του προφίλ;
Χαιρετώ τους φίλους της «Ανήσυχης Πένας». Να ξεκαθαρίσω από την αρχή, πως δεν είμαι λογοτεχνικός συγγραφέας. Ασχολούμαι κυρίως με την έρευνα της ιστορίας του Ελληνικού τραγουδιού και ιδιαίτερα του παραδοσιακού και ρεμπέτικου, δηλαδή, του λαϊκού τραγουδιού, γιατί αυτός ο όρος περιλαμβάνει και τα δυο. Ο λογοτέχνης έχει τη γνώση διαχείρισης των λέξεων και την ελευθερία να συμπυκνώνει διάφορα βιώματα πολλών ανθρώπων ή εικονικά γεγονότα σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα κι’ έτσι να δημιουργεί τους πρωταγωνιστές ενός θιάσου πάνω στους οποίους γράφει την μοίρα τους όπως αυτός θέλει. Είναι ένας Θεός που αποφασίζει για την τύχη τους ανάλογα με την επιθυμία του ή αυτό που πιστεύει πως θα είναι ενδιαφέρον για το αναγνωστικό κοινό. Αντίθετα ο ερευνητής γράφει, χωρίς την πολυτέλεια της φαντασίας, πρέπει να χρησιμοποιεί πραγματικά στοιχεία από την έρευνά του και μετά τη διασταύρωσή τους, να τα αποτυπώνει στο χαρτί, ακόμη κι’ αν τα συμπεράσματα που προκύπτουν είναι αντίθετα από τις δικές του επιθυμίες. Άρα ο τίτλος του προφίλ μπορεί να είναι η διαφορά ανάμεσα στα ερεθίσματα του λογοτέχνη από αυτά του ερευνητή.
H έκπληξη είναι στοιχείο της απόλαυσης σε οτιδήποτε αφορά την τέχνη. Στην περίπτωσή σου τη συγγραφή βιβλίων ακολουθεί η φωτογραφία;
Και η φωτογραφία για μένα είναι ένα ντοκουμέντο που πρέπει να αφήσουμε στις επόμενες γενιές, κυρίως ως βοήθημα στην έρευνα. Στις παλιές φωτογραφίες, το ενδιαφέρον ήταν στο πρόσωπο που απεικονίζεται στο κέντρο του κάδρου, με το πέρασμα όμως του χρόνου, κοιτώντας παλιές φωτογραφίες και αγνοώντας ποιος είναι αυτός που απεικονίζεται, το μάτι μας πάει και σε άλλα στοιχεία, τα οποία χαρακτηρίζουν μία άλλη εποχή, όπως είναι π.χ. η ενδυμασία, η κόμμωση και άλλα ιστορικά στοιχεία που υπάρχουν στο φόντο της φωτογραφίας, κάτι που τότε θεωρούσαν δεδομένο και δεν έδιναν σημασία, τώρα όμως είναι μάρτυρες μιας ιστορικής αλήθειας. Οι φωτογραφίες, για μένα, σήμερα λειτουργούν συνειδητά προς αυτή την κατεύθυνση, δηλαδή, του ντοκουμέντου και αδιαφορώ για την «καλλιτεχνική» τους διάσταση. Αλλά σίγουρα μπορεί κάποιες να σου κάτσουν «καλλιτεχνικές» και να έχουν ένα «άλλο» ενδιαφέρον, όπως θα έλεγα με την λαϊκή έκφραση του λόγου.
Είχα τη χαρά να δω έργα σου πρόσφατα στην έκθεση της Φωτογραφικής Λέσχης Λιβαδειάς. Τι είναι για σένα αυτό που λέμε σωστό timing;
Μου δόθηκε η ευκαιρία να μυηθώ στην τέχνη της φωτογραφίας μετέχοντας στις δραστηριότητες της Φωτογραφικής Λέσχης Λιβαδειάς, όπου από μία υπέροχη δασκάλα πήρα τις βασικές γνώσεις, για να βγάζω καλές φωτογραφίες. Πέρα όμως από την τεχνική, την ιστορία της και τα διάφορα ρεύματα που επηρέασαν την εξέλιξη της φωτογραφίας, και όλα αυτά που διδάσκεσαι στα μαθήματα και που όλα δουλεύουν στο υποσυνείδητο σου. Η κατάλληλη στιγμή (timing) σίγουρα είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει το τελικό αποτέλεσμα, παίζει το ρόλο του και μάλιστα σπουδαίο, φαντάσου πως το κλείστρο της φωτογραφικής μηχανής ανοιγοκλείνει συνήθως σε ελάχιστα κλάσματα του δευτερολέπτου, έτσι μπορείς να πετύχεις μια φωτογραφία που να είναι εκπληκτική, αλλά μπορεί να σου χαλάσει επίσης και την φωτογραφία, ειδικά όταν είναι πολλά τα πρόσωπα που φωτογραφίζεις κάποιος θα κουνηθεί και θα χαλάσει όλη την εικόνα ή ακόμα το ανοιγόκλειμα των ματιών θα δείξει πως κάποιος έχει κλειστά τα μάτια του και κοιμάται, κάτι που δεν συμβαίνει βέβαια και δίνει ένα πλαστό αποτέλεσμα, οπότε ναι! είναι θέμα timing.
O Κολομβιανός ζωγράφος και γλύπτης Μποτέρο λέει κάπου ότι για να γίνει κάποιος καλλιτέχνης θα πρέπει να έχει έφεση στο να αντιλαμβάνεται τα πράγματα με τις αισθήσεις του. Να έχει δηλαδή ευαισθησία. Στη δική σου διαδρομή, τη συγγραφική και την φωτογραφική, πως αντιλαμβάνεσαι την ευαισθησία;
Πολύ καλά τα λέει ο Μποτέρο, που δυστυχώς τον χάσαμε πρόσφατα. Οι αισθήσεις, στη ζωής μας, παίζουν μεγάλο ρόλο, τίποτα δεν είναι τυχαίο, εκτός κι αν κάποιος είναι επαγγελματίας και κυνηγά το θέμα για βιοποριστικούς λόγους, τότε εκεί σίγουρα επηρεάζουν κι’ άλλοι παράμετροι. Ο Φρόιντ, στο έργο του «Ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής» μας λέει ότι τίποτα δεν γίνεται τυχαία, κάθε μας κίνηση έχει σαν υποβολέα το υποσυνείδητο. Οι ερευνητές, στους οποίους όπως προανέφερα ανήκω κι’ εγώ, ψάχνουν την αλήθεια, το θέμα που ερευνούν κάθε φορά, έχει ως αφετηρία κάποιο γεγονός.Το ίδιο ισχύει και με τη φωτογραφία, συνήθως αποτυπώνουμε κάτι που επηρέασε το ενδιαφέρον μας.
«Σαράντα παλικάρια από τη Λιβαδειά»: Ένα από τα βιβλία σου, μια προσωπική καταγραφή με δούναι και λαβείν όπως εξομολογείσαι σε συνέντευξή σου στον Γιώργο Τσάμπρα στο ραδιόφωνο. Πιστεύεις ότι η συγγραφή είναι μια μορφή ανταπόδοσης, ιδιαίτερα όταν το βιβλίο έχει στοιχεία ερευνάς;
Τα «Σαράντα παλικάρια από τη Λιβαδειά» είναι ένα βιβλίο που στηρίζεται σε έρευνα πολλών χρόνων και ξεκίνησε από τοπικιστικά συναισθήματα. Στη διαδρομή της έρευνας, προκειμένου να αποτυπώσω στο χαρτί τα ευρήματα και τα συμπεράσματά μου, υποχρεώθηκα να εγκαταλείψω το συναίσθημα και να παρουσιάσω στους αναγνώστες τα αποτελέσματα της έρευνας που θα ωφελήσει το κοινωνικό σύνολο και όχι τους τοπικιστές πατριώτες μου. Όταν ξεκινάει μία έρευνα, αυτός που αναλαμβάνει να τη φέρει εις πέρας, δηλαδή, ο ερευνητής - συγγραφέας, πολλές φορές νιώθει την ανάγκη κάποιας βοήθειας ή ακόμη και την ανταλλαγή απόψεων, με ανθρώπους που συμβαίνει να έχουν τις ίδιες ανησυχίες. Σ’ αυτούς λοιπόν απευθύνεται η έκφρασή μου «δούναι και λαβείν» Όπως έχετε διαπιστώσει κι’ εσείς στο βιβλίο μου έχουν καταχωρηθεί παρτιτούρες και ετικέτες δίσκων που δανείστηκα από εξαιρετικούς φίλους, τους οποίους και ευχαριστώ για τη βοήθειά τους, αλλά είμαι κι εγώ γενναιόδωρος όταν μου ζητούν την βοήθειά μου.
Για τι θα ήθελες να μιλήσεις περισσότερο, για τη διαδρομή σου στη συγγραφή ή στη φωτογραφία;
Έχοντας υπόψη μου τον αμανέ που λέει :
«Θέλω να βρω έναν άνθρωπο να πω τα μυστικά μου,
να μην πεθάνω ξαφνικά και μείνουν στην καρδιά μου».
Παραφράζοντας το τετράστιχο θα έλεγα:
«Θέλω να γράψω στο χαρτί όσα έψαξα και έμαθα ακόμα
Να μην πεθάνω ξαφνικά κι όλα τα φάει το χώμα»
Έτσι λοιπόν προέκυψε η συγγραφή ως ανάγκη να καταγράψω τα αποτελέσματα ερευνών που έχω κάνει τα προηγούμενα χρόνια, προκειμένου να αποτελέσουν τη βάση για όποιον θελήσει να ασχοληθεί στο μέλλον μ’ αυτά τα θέματα. Τόσοι σπουδαίοι άνθρωποι έφυγαν από τη ζωή και πέρασαν απαρατήρητοι, αν και ήταν δίπλα μας. Δυστυχώς δεν βρέθηκε κάποιος να γράψει δυο λόγια γι’ αυτούς και το έργο τους. Είναι λυπηρό παραδείγματος χάριν, που το ρεμπέτικο αν και σήμερα ανήκει στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά της UNESCO, οι δημιουργοί του να έφυγαν απαξιωμένοι. Ό,τι σώζεται έχει προκύψει από μια «χούφτα» ερευνητών, γι’ αυτό κι εγώ προσπαθώ να σώσω ό,τι μπορώ συνειδητά κυρίως και σε τοπικό επίπεδο, γιατί και η εντοπιότητα παίζει κι αυτή το ρόλο της. Αυτό θα το διαπιστώσετε και στο καινούργιο μου βιβλίο που έγραψα για τον Σωτήρχαινα. Χωρίς την εντοπιότητα δεν θα μπορούσαμε να απαντήσουμε στο ερώτημα «Αθώος ή ένοχος;» Η φωτογραφία για μένα είναι συμπληρωματικό και αναπόσπαστο στοιχείο για τη συγγραφή ενός βιβλίου.
Διακρίνω από τις αναρτήσεις σου στο διαδίκτυο, ότι είναι πολύτιμη αποσκευή για σένα η Λιβαδειά. Σαν γενέτειρα, σαν έμπνευση, σαν βίωμα ή σαν συναίσθημα;
Η Λιβαδειά, για μένα, είναι όλα αυτά μαζί. Όλοι οι άνθρωποι έχουν τα βιώματά τους από τις πόλεις όπου γεννήθηκαν και μεγάλωσαν. Δυστυχώς, πολλές φορές με πληγώνουν συμπεριφορές ή ενέργειες συμπολιτών μου που λειτουργούν ενάντια στην ανάπτυξή της και ιδιαίτερα αυτών που έχουν τη δύναμη να την βοηθήσουν. Παρ’ όλα αυτά υπερισχύει η συναισθηματική αγάπη για τη Λιβαδειά.
Έχεις μια ιδιαίτερη και πολύ προσωπική σχέση με τα λαϊκά ακούσματα από παιδί όπως περιγράφεις. Το πρώτο συναίσθημα που ένιωσες ακούγοντας μπουζούκι ποιο ήταν;
Για μένα η πένα του καλλιτέχνη που δονεί τις χορδές του μπουζουκιού, μοιάζει με νυστέρι που ανοίγει το απόστημα στα τραύματα που δημιουργεί η κοινωνική αδικία την οποία βιώνουν οι φτωχοί άνθρωποι από την παιδική τους ηλικία, σκίζει το απόστημα για να τρέξει το πύον που έχει μαζευτεί κι’ όταν συνδυάζεται με στίχους που εξιστορούν ανθρώπινες αδικίες, νιώθει μία ανακούφιση. Αυτό προκύπτει, γιατί όταν ακούει κάποιος πως το δικό του πρόβλημα αγγίζει κι’ άλλους συνανθρώπους του, παίρνει κουράγιο και συνεχίζει τον ανήφορο του βίου. Η μουσική, οι στίχοι και συμπληρωματικά το ποτηράκι με λίγο οινόπνευμα, έχουν θεραπευτικές ιδιότητες και απαλύνουν τον πόνο. Είναι γιατροί οι λαϊκοί μουσικοί και τα τραγούδια τους φάρμακα. Άλλωστε είναι εξακριβωμένο και το δέχονται και οι επιστήμονες ότι οι συχνότητες της μουσικής έχουν θεραπευτικές ιδιότητες. Αυτό ισχύει για όλων των ειδών τις μουσικές, αλλά στην περίπτωση των λαϊκών μας ασμάτων υπάρχει στο DNA των Ελλήνων ο ήχος του μπουζουκιού.
Με ποια σειρά θα έβαζες τη μουσική, τη συγγραφή, την έρευνα και τη φωτογραφία;
Κατά την άποψή μου η έρευνα και η συγγραφή έπονται της μουσικής. Όσον αφορά τη φωτογραφία, είναι αναπόσπαστο και συμπληρωματικό στοιχείο, επομένως ακολουθεί τα προηγούμενα.
Παρελθόν και μέλλον: σε ραδιοφωνική σου συνέντευξη λες κάπου ότι ακόμη ψάχνεσαι καταγράφοντας τη μουσική διαδρομή του τόπου σου. Πόσο μακριά πιστεύεις ότι θα σε πάει;
Οι αποστάσεις σε μία έρευνα δεν είναι μετρήσιμες, γιατί ξεκινάς με άγνωστο προορισμό και περπατάς χιλιόμετρα ανθρώπινου χρόνου μην ξέροντας αν θα δεις σε κάποιο σημείο φως στα σκοτάδια. Το σίγουρο είναι πως όσο προχωράς νιώθεις μοναξιά και γίνεται μεγαλύτερη όσο απομακρύνεσαι από την αφετηρία. Η μοναξιά είναι το μεγάλο τίμημα. Όσο πιο μακριά τόσο πιο μόνος. Πολλές φορές παίρνοντας τον δρόμο της έρευνας για ένα θέμα, στο δρόμο της διαδρομής πέφτεις σε μια τρύπα, όπως η Αλίκη, στο γνωστό παραμύθι και βρίσκεσαι σε μια άλλη χώρα των θαυμάτων. Βρίσκεις ένα άλλο ενδιαφέρον θέμα που θα είναι το επόμενο αντικείμενο της έρευνάς σου…
Όλο το δημοσίευμα: https://katerinagiama.blogspot.com/2023/10/blog-post.html