Της Dimitra Papanastasopoulou
Φίλες και φίλοι,
Μετά το φιρμάνι του Σουλτάνου που καλούσε στα όπλα τους πάντες και το ξυλοκόπημα του δραγουμάνου της γαλλικής πρεσβείας, οι Ευρωπαίοι διαπίστωσαν ότι η αναταραχή αυτή απειλούσε τα οικονομικά τους συμφέροντα και με πρώτον τον λόρδο Στράνγκφορντ έστειλαν επιτροπή στην Πύλη. Η ανταπόκριση ήταν άμεση. Σε ελάχιστο χρόνο διαβάστηκε παντού ένα φιρμάνι που έλεγε ότι οι Φράγκοι (όλοι οι ξένοι) τελούσαν υπό την προστασία του κράτους.
Ο ιερέας Γουώλς της αγγλικής πρεσβείας βγήκε στην πόλη, θεωρώντας ότι ήταν ασφαλής. Όσους συνάντησε ήταν Τούρκοι. Σημειώνει στο ημερολόγιό του:
«Βάδιζα σ’ ένα στενοσόκακο. Μπροστά μου προχωρούσε ένας Τούρκος.Ξαφνικά, φάνηκε να κατεβαίνει απέναντι ένας Έλληνας. Στάθηκε και κόλλησε την πλάτη του στον τοίχο, αφήνοντας τόπο να περάσει ο Οθωμανός. Εκείνος, έβγαλε το γιαταγάνι και τον έσφαξε. Ύστερα, καθάρισε τη ματωμένη λεπίδα, μπήκε στο διπλανό καφενείο κι άναψε τσιμπούκι».
Οι Τούρκοι, συνεχίζει ο Γουέλς, δοκίμαζαν τα πιστόλια τους σημαδεύοντας και σκοτώνοντας τον πρώτο Ρωμιό που έβλεπαν μπροστά τους. Και λίγες μόνον ημέρες αργότερα, άρχισε η μεγάλη σφαγή.
Ο ιερέας καταγράφει όσες πληροφορίες συγκέντρωσε για τον αποκεφαλισμό του δραγουμάνου της Πύλης Κωνσταντίνου Μουρούζη, τον οποίο πρόλαβε να γνωρίσει σε μια δεξίωση στο Πέραν.
Ο Μουρούζης περνούσε έφιππος κοντά στην ακτή του Βοσπόρου. Όταν κάποιος έβαλε στο χέρι του ένα γράμμα κι εξαφανίστηκε. Ήταν ένα μήνυμα του Αλ. Υψηλάντη που τον καλούσε να κάνει το πατριωτικό του χρέος. Ο Μουρούζης φοβήθηκε κι έσπευσε να ειδοποιήσει τους υπουργούς της Πύλης. Εκείνοι, πριν παραδώσουν το γράμμα στον σουλτάνο, τον συμβούλεψαν να παραλείψει μια παράγραφο που αναφερόταν σε γνωστά πρόσωπα, τα οποία- κατά τη γνώμη τους- ήταν υπεράνω υποψίας. Εκείνος συμφώνησε.
Ο σουλτάνος, αφού διάβασε τη μετάφραση, φώναξε έναν Ρωμιό κηπουρό και τον πρόσταξε να μεταφράσει απ’ ευθείας το μήνυμα του Υψηλάντη από τα ελληνικά στα ρουρκικά. Έτσι, διαπίστωσε την παράλειψη και διέταξε τον αποκεφαλισμό του Μουρούζη, τον οποίο παρακολούθησε.
Σύμφωνα με τους Έλληνες ιστορικούς, η επιστολή του Αλ.
Υψηλάντη ήταν πλαστή.
Ο Κωνσταντίνος ή Κωστάκης Μουρούζης, γιος του οσποδάρου Αλέξανδρου Μουρούζη, Μέγας Διερμηνεύς (Δραγουμάνος) για σαράντα ημέρες ήταν τότε τριάντα δύο ετών. Έσπευσε να παραδώσει την επιστολή στον Υπουργό Εξωτερικών «αποδεικνύων το ψευδές και βέβαιον αθώον εαυτόν από της τοιαύτης εξυφανθείσης ενχοποιήσεως». Αλλά στην έξοδο του σεραγιού τον περίμενε ο δήμιος (κατά τον Ι. Φιλήμονα).
Διαφορετική είναι η εκδοχή του Τούρκου ιστορικού Δζεβδέτ Πασά που υποστηρίζει ότι η επιστολή ήταν του Μουρούζη και όχι του Αλ. Υψηλάντη.
«Ο Μουρούζης, συγγενής των Υψηλάντηδων, έχων εκ μέρους του προστάτου αυτού Χαλέτ εφέντη εντολήν να στέλλει παραινετικάς επιστολάς εις μερικούς των μελών της Εταιρίας (της Φιλικής), της οποίας κι αυτός ήτο μέλος, έγραφε εις έν γράμμα του αποστελλόμενον εις Βλαχίαν πράγματα διφορούμενα, λέγων μεταξύ άλλων: “Ήτο, αρα γε, φρόνιμοννα γίνουν τώρα όλα αυτά τα όλως άκαιρα; Ήτο άρα γε καιρός δια τοιαύτα;”
Την 4η Απριλίου 1821, κληθείς υπό του κεχαγιά της μεγάλης βεζυρείας,επεπλήχθη υπό τούτου, ειπόντος: “Τι είναι αυτά που γράφεις εις αυτά τα γράμματα; ” Ο Μουρούζης απήντησε δι’ υπεκφυγών, λέγων ότι εκάστη γλώσσα έχει και τους ιδιαιτέρους της τρόπους εκφράσεως. Η δικαιολογία, όμως, αύτη εις ουδέν ωφέλησεν. Αμέσως δε, συμφώνως προς εκδοθείσαν διαταγήν, μετεφέρθη, φέρων ακόμη την σαμουρόγουναν και το καλπάκι του, έμπροσθεν του περιπτέρου Αλάϊ κιοσκιού, όπου και εθανατώθη. Το σώμα αφέθη εκτεθειμένον επί τρεις ημέρας προς παραδειγματισμόν των άλλων».
Τέλος, υπάρχει η έκθεση του Ολλανδού επιτετραμμένου στην Κωνσταντινούπολη Γκασπάρ Τέστα προς τον Υπουργό Εξωτερικών της Ολλανδίας και προϊστάμενό του για το συμβάν:
«Σύμφωνα με μια εκδοχή έδειξε απιστία στη μετάφραση μερικών ελληνικών κειμένων, σχετικών με τη μεγάλη συνωμοσία για να καλύψει τους ομοεθνείς του που αναφέρονταν σ’ αυτή την αλληλογραφία. Ο σουλτάνος, όταν έφθασαν στα χέρια του τα εγγραφα, θέλοντας να βεβαιωθεί για την ακρίβεια του περιεχομένου, ανέθεσε τη μετάφραση σ’ έναν ελληνομαθή ιδιαίτερο γραμματέα του, καθώς και σ’ έναν από τους Έλληνες κηπουρούς του σεραγιού που φημιζόταν ως ικανός μεταφραστής. Μ’ αυτόν τον τρόπο αποκαλύφθηκε το έγκλημα του Μουρούζη και τιμωρήθηκε αμέσως με θάνατο. Άλλοι λένε πως ο Δραγουμάνος αυτός καταδικάστηκε επειδή είχε εγγυηθεί για τη νομιμοφροσύνη των Μανιατών που επίσης ύψωσαν την σημαία της ανταρσίας».
