Πέρασαν 193 έτη από ένα άγνωστο σε πολλούς γεγονός της Επαναστάσεως του 1821, που αφορά την πρωτεύουσα της Ηλείας, τον Πύργο.
Πρόκειται για την ιστορική Μάχη του Πύργου, όταν εκατοντάδες Τουρκαλβανοί του Λάλα επιτέθηκαν στην πόλη του Πύργου, όπου ήταν η έδρα...
Μετά από την αποτυχημένη επίθεση των Ελλήνων αγωνιστών εναντίον του Φρουρίου του Χλεμουτσίου, καθώς η πολιορκία του λύθηκε και οι Τούρκοι του ηλειακού κάμπου διέφυγαν προς την Πάτρα, την πιο μεγάλη απειλή για την Επανάσταση στην Ηλεία αποτελούσαν οι Τουρκαλβανοί του Λάλα.
Αυτοί, οι Τουρκαλβανοί του Λάλα, ήσαν σπουδαίοι και φημισμένοι πολεμιστές του Σουλτάνου και λειτουργούσαν ως φύλακες της Οθωμανικής κυριαρχίας στην Ηλεία. Η πολεμική τους δεινότητα και η τόλμη που βασιζόταν στην επαγγελματική τους κατάρτιση τους καθιστούσαν έναν αληθινό βραχνά για τους Έλληνες της Ηλείας προ του 1821, αλλά και με την έναρξη του Αγώνα. Με το που έμαθαν ότι οι ως τότε ραγιάδες του Σουλτάνου σήκωσαν κεφάλι και επαναστάτησαν, έφυγαν από την βάση τους, την κωμόπολη του Λάλα στο οροπέδιο της Φολόης, και άρχισαν να χτυπούν τους έλληνες στα χωριά τους.
Δείγμα της επιθετικότητας τους ήταν η απόφαση τους να επιτεθούν στην πόλη του Πύργου, που από την πρώτη στιγμή συμμετείχε στην Επανάσταση. Την ίδια στιγμή οι Έλληνες της περιοχής Πύργου είχαν συγκεντρωθεί στην Μονή Σκαφιδιάς, όπου ήταν το αρχηγείο τους. Παράλληλα, από τα τέλη του Μαρτίου είχαν φτάσει στην περιοχή οι δύο υιοί του Κολοκοτρώνη, ο Πάνος και ο Γενναίος(Ιωάννης), ερχόμενοι από την Ζάκυνθο για να συμμετάσχουν στην Επανάσταση. Ο πατέρας τους Θεόδωρος βρισκόταν ήδη στην Μάνη από τον Ιανουάριο, από όπου θα εξορμούσε με τους άλλους αγωνιστές τις ίδιες ημέρες για την απελευθέρωση της Καλαμάτας(23 Μαρτίου 1821).
Οι Τουρκαλβανοί του Λάλα ξεκίνησαν να χτυπήσουν τον Πύργο και στις 2 Απριλίου βρέθηκαν κοντά στην πόλη και ζήτησαν από τους Επαναστάτες να προσκυνήσουν. Οι Έλληνες όμως, όπως διασώζουν οι πηγές, τους απάντησαν ότι πλέον ήρθε η ώρα οι Οθωμανοί να προσκυνήσουν τους Έλληνες!
Αυτή η υπερήφανη απάντηση, αληθινά ελληνοπρεπής , έδειχνε την αποφασιστικότητα των Ελλήνων να αμυνθούν στην επίθεση των επαγγελματιών αυτών πολεμιστών του Σουλτάνου. Και αυτό θα γινόταν την επομένη ημέρα, την Κυριακή των Βαΐων 3 Απριλίου. Αφού έφτιαξαν οχυρώματα οι Έλληνες αμύνθηκαν ηρωικά, αλλά η μη φύλαξη σε ασφαλές μέρος των γυναικόπαιδων οδήγησε σε απώλειες στον άμαχο πληθυσμό.
Ανάμεσα στους αρχηγούς των Ελλήνων ήσαν ο Χαραλάμπης Βιλαέτης ως επικεφαλής των 550 οπλοφόρων Πυργίων, ο Ιωάννης και ο Διονύσιος Διάκος, ο Πέτρος Μήτζου, οι Αχολαίοι, ο Παπασταθόπουλος (πολλούς από τους οποίους τίμησε η πόλη με την ονοματοδοσία οδών του Πύργου), ο Αλέξιος Μοσχούλας με 70 Αγουλινιτσαίους και οι υιοί του Κολοκοτρώνη μαζί με τους Καμπασαίους και 50 ενόπλους. Συνολικά οι Έλληνες ήσαν 670 ένοπλοι. Από την άλλη μεριά οι Τουρκαλβανοί είχαν 1200 ενόπλους (κατά άλλες πηγές 2000).
Η μάχη κράτησε 8 ώρες. Τμήμα της πόλεως καταστράφηκε και κάηκε από τους επιτιθέμενους, αλλά η άμυνα άντεξε. Μάλιστα κατάφεραν να απωθήσουν τους Τουρκαλβανούς από τον Πύργο.
Κατά τον παρόντα στην μάχη Γενναίο Κολοκοτρώνη, εφονεύθησαν περί τους 150 Τουρκαλβανούς, από δε τους Έλληνες έπεσαν ηρωικά και αιχμαλωτίσθηκαν περί τους 130 Έλληνες. Θα ακολουθήσει μία περίοδος αγώνων μέχρι τον Ιούνιο του 1821, οπότε και το Λάλα μετά από μεγάλη εκστρατεία και πολιορκία από τους Επαναστάτες θα αλωθεί. Ο κίνδυνος των Τουρκαλβανών εξέλιπε και πλέον η Ηλεία ανάσαινε ελεύθερα.
Η μάχη του Πύργου της 3ης Απριλίου ήταν ένας μεγάλος σταθμός του Αγώνα για την Ελευθερία των Ελλήνων το 1821, παρότι στον Πύργο δεν τιμάται ούτε από τον Δήμο Πύργου ούτε από κάποιον άλλο φορέα.
Γεώργιος Διον. Κουρκούτας Καθηγητής Φιλόλογος (odigos)
