Την δεκαετία του ΄60, οι κινητοποιήσεις στον χώρο της παιδείας, από εκπαιδευτικούς ή φοιτητές, ήταν συχνές. Η εκπαιδευτική κοινότητα ζητούσε αύξηση των δαπανών για την Παιδεία στο 15% του κρατικού προϋπολογισμού και δωρεάν εκπαίδευση για όλους τους πολίτες...
Η κατάσταση στα σχολεία και στα πανεπιστήμια ήταν τραγική για μια ευρωπαϊκή χώρα.
Εκτός από την έλλειψη σχολικών κτιρίων και χιλιάδων εκπαιδευτικών, τα μισά σχολεία δεν διέθεταν ούτε καν τα απαραίτητα, όπως θρανία και βιβλία. Για αυτό και σε παλιές φωτογραφίες οι μαθητές κάθονται σε τριάδες.
Για την εγγραφή κάθε μαθητή στο σχολείο, οι γονείς πλήρωναν από το υστέρημά τους. Πρώτα για τα δίδακτρα, τη λεγόμενη «μαθητική εισφορά» και έπειτα αγόραζαν τα βιβλία της χρονιάς.
Αυτά τα έξοδα ήταν δραματικά υψηλά για χιλιάδες οικογένειες, που δεν είχαν να ζήσουν και αρκετοί οικογενειάρχες εγκατέλειπαν τη χώρα, για να βρουν δουλειά και ελπίδα επιβίωσης στην ξενιτιά.
Απόδειξη των υψηλών δαπανών για την παιδεία, είναι ότι σχεδόν τα μισά παιδιά της εποχής ήταν αναλφάβητα, αφού, είτε δεν πήγαιναν καθόλου σχολείο, είτε το παρατούσαν στο δημοτικό.
Ένα μέτρο σύγκρισης είναι, ότι η εγγραφή φοιτητών στο πανεπιστήμιο, αντιστοιχούσε σε έναν μισθό δημοσίου υπαλλήλου.
Ο «νόμος της Μεταρρύθμισης Παπανδρέου-Παπανούτσου»
Το σκηνικό για την καθιέρωση της δωρεάν παιδείας επιχείρησε να αλλάξει η κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου, ο οποίος, εκτός από πρωθυπουργός, ήταν και Υπουργός Παιδείας. Το 1964 ψήφισε στη Βουλή το Nομοθετικό Διάταγμα 4379/1964 «Περί Oργανώσεως και Διοικήσεως της Γενικής Στοιχειώδους και Mέσης Eκπαιδεύσεως», που είχε επεξεργαστεί ο ακαδημαϊκός Ευάγγελος Παπανούτσος, ως γενικός γραμματέας του υπουργείου Παιδείας.
Οι αλλαγές σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια ήταν εμφανείς, καθώς προέβλεπε:
Δωρεάν παιδεία, με χορήγηση βιβλίων για όλους τους μαθητές των τριών βαθμίδων της εκπαίδευσης. Για την κάλυψη της δαπάνης, ο τότε υπουργός Εθνικής Οικονομίας, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, υπέγραψε απόφαση, με την οποία δινόταν στον Οργανισμό Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων το ποσό των 8 εκατομμυρίων δραχμών.
Υποχρεωτική εκπαίδευση, η οποία επεκτάθηκε στα 9 αντί για τα 6 χρόνια.
Διαχωρισμό του εξατάξιου γυμνασίου, σε γυμνάσιο και λύκειο.
Κατάργηση των εισαγωγικών εξετάσεων και του περιορισμού των εισακτέων στα Πανεπιστήμια.
Καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στα δημοτικά.
Η δημοτική έγινε ισότιμη με την καθαρεύουσα στα γυμνάσια και τα πανεπιστήμια.
Αναμόρφωση του τρόπου επιλογής των υποψηφίων για τα πανεπιστήμια.
Επέκταση σε τρία χρόνια της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης των δασκάλων στις Παιδαγωγικές Ακαδημίες.
Ίδρυση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.
Προσθήκη των μαθημάτων της Κοινωνιολογίας και της Οικονομικής Επιστήμης.
Βελτίωση της ύλης στα Μαθηματικά και τη Φυσική.
Διδασκαλία αρχαίων κειμένων, αποκλειστικά από μετάφραση και στις τρεις τάξεις του γυμνασίου.
Μέριμνα για σίτιση και μεταφορά μαθητών.
Αυξήσεις για τους εκπαιδευτικούς.
Το σχέδιο επικρίθηκε από την αντιπολίτευση ως αντεθνικό, που εξέφραζε αριστερές απόψεις. Η δωρεάν παιδεία θεωρήθηκε ότι ήταν ένα τέχνασμα, που δεν κάλυπτε τα έξοδα σε μια σειρά από θέματα, που αφορούσαν μαθητές και φοιτητές. Τα πυρά συγκέντρωσε το νέο βιβλίο με τίτλο: Ιστορία Ρωμαϊκή και Μεσαιωνική, που χαρακτηρίστηκε ως «προπαγάνδα αντίθετη με τις εθνικές θέσεις της επίσημης ιστορίας».
Οι αντιπολιτευόμενες εφημερίδες έβαλαν κατά της μεταρρύθμισης και των «απάτριδων και άθεων ανατροπέων της εθνικής παιδείας». Κάποιοι ζητούσαν μάλιστα, από την Ιερά Σύνοδο, να αφορίσει τους συντάκτες του σχεδίου και οργανώθηκαν συγκεντρώσεις παραεκκλησιαστικών οργανώσεων εναντίον του Ευάγγελου Παπανούτσου.
Η μεταρρύθμιση δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Τα δύο νομοσχέδια, που αφορούσαν στην πανεπιστημιακή και στην τεχνική εκπαίδευση, δεν εφαρμόστηκαν. Το καθεστώς των συνταγματαρχών διέκοψε βίαια την πορεία των αλλαγών και παρενέβη σχεδόν στο σύνολο των νέων σχεδιασμών. Αν και κράτησε τη δωρεάν παιδεία, έκανε τις παιδαγωγικές Ακαδημίες πάλι διετείς και κατάργησε μαθήματα, όπως την Αγωγή του Πολίτη. Επίσης, διέκοψε τη λειτουργία του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, το οποίο θεωρείτο ότι στελεχωνόταν από αριστερούς επιστήμονες.
Η μεταρρυθμιστική προσπάθεια όμως, ήταν επιτυχής από ένα και μόνο μέτρο. Τη θέσπιση δωρεάν εγγραφής και χορήγησης βιβλίων. Για πολλούς, είναι το μόνο μέτρο, μαζί με την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας, που δικαιολογεί τον όρο μεταρρύθμιση, τον οποίο καταχρηστικά και υπερφίαλα, χρησιμοποιεί κάθε σύγχρονος υπουργός, για μέτρα ήσσονος αξίας, που δεν αλλάζουν ριζικά την ουσία ή το περιεχόμενο της εκπαίδευσης... (mixanitouxronou)
