Πρόκειται για ένα μήνα που οι αγροτικές εργασίες κυριαρχούν και τα ήθη και έθιμα έχουν να κάνουν μ’ αυτές.
Συνήθως το μήνα αυτό θερίζουν σιτάρια, κριθάρια, όσπρια, σανά, ποτίζουν και σκαλίζουν τα χωράφια, φυτεύουν σπανάκια, φασόλια, κουνουπίδια, «χαρακώνουν» τ’ αμπέλια και καταπολεμούν τις ασθένειες τους, μαζεύουν ντομάτες, μελιτζάνες, πιπεριές και κολοκύθια. Επίσης έχουμε τη μεταφορά των κυψελών στο θυμάρι και τον απογαλακτισμός των ζώων, που είναι 3 μηνών.
Για το λόγο αυτό ο Ιούνιος έχει διάφορες ονομασίες, όπως: Πρωτόλης ή Πρωτογιούλης, δηλ. πρώτος μήνας και αρχή του καλοκαιριού, Αλυθτσατσής (Κάλυμνος), Ρινιαστής (Πάρος), Ορνιαστής (Άνδρος), Λιοτρόπης, Κερασάρης (Γρεβενά)& Κερασινός (Πόντος),γιατί τότε ωριμάζουν τα κεράσια.
Μερικά από ήθη και τα έθιμα αυτού του μήνα είναι:
Του «θερισμού» στο Δρυμό Θεσσαλονίκης συνηθίζουν το πρώτο δεμάτι σταχυών που δένουν να το στήνουν όρθιο και να το προσκυνούν, ενώ ο νοικοκύρης ρίχνει νομίσματα.
Στη Σκύρο, όταν τελειώσουν το θερισμό, αφήνουν δύο λημάρια αποθέρι στο χωράφι (χωρίς να το έχουν θερίσει), για χαρά του χωραφιού και για να φάνε τα πουλιά και τα αγρίμια.
Στην Πυλία αφήνουν ένα κομμάτι αθέριστο και λένε ότι είναι τα γένια του νοικοκύρη, τον οποίο σηκώνουν στα χέρια ψηλά και τον αφήνουν να πατήσει στη γη, μόνο αν τάξει στους θεριστές κρασί και κότα.
Στην Κάρπαθο χαράσσουν με το δρεπάνι ένα κύκλο, που περιλαμβάνει τα τελευταία στάχυα. Στον κύκλο μπαίνει η νεαρότερη θερίστρια, σταυροκοπιέται και πετάει επάνω το δρεπάνι της φωνάζοντας: «Και του χρόνου, καλαλωνεμένα, καλοφαωμένα, καλοπρουκισμένα!»
Το Τζιτζιρόκλικο, από το τζίτζιρας=τζίτζικας και το κλίκι= τσουρέκι, στο Νέο Σούλι Σερρών ζύμωναν με το πρώτο αλεύρι της νέας σοδειάς του σιταριού ένα μικρό καρβέλι, βάρους ενός κιλού περίπου, με μια τρύπα στη μέση, όπου έβαζαν ένα κλωνάρι βασιλικό. Το πήγαιναν στη βρύση της γειτονιάς (στο «σουλ' ναρ») και πριν το τοποθετήσουν κάτω από τη βρύση (απ' το «λουλά») έκοβαν βιαστικά, μικροί μεγάλοι, από ένα κομμάτι. Παράλληλα ακουγόταν και η ευχή: «όπως τρέχ' του νιρό, να τρέχ' κι του μπιρικέτ' ». Ό,τι απέμενε, το άφηναν στη μια εσοχή της βρύσης, για να το φάει ο τζίτζικας το χειμώνα.
Φτάνοντας στο τέλος του πρώτου μήνα του καλοκαιριού και στις 24 Ιουνίου, τιμήσαμε τη μνήμη του Γενέθλιου του Ιωάννη του Προδρόμου.
Του Αϊ-Ιωάννη του Λαμπαδάρη (Αθήνα) ή του Φανιστή (Χίος) ή του Λαμπροφόρου (Κύπρος) ή του Ριζικάρη (Νάξος), ανάβουν φωτιές συνήθως σε σταυροδρόμια κατά γειτονιές, με ανταγωνιστική διάθεση. Σ' αυτήν ρίχνουν εύφλεκτα παλιοσύνεργα του χωρικού νοικοκυριού και το μαγιάτικο στεφάνι.
Μικροί και μεγάλοι πηδούν τις φωτιές, κάνουν και μια ευχή για καλή υγεία και απαλλαγή από το κακό. Η ευχή είναι συνήθως: «Πηδώ τον χρόνο τον παλιό και πάω στον πιο καλό».
Χαρακτηριστικό έθιμο της ημέρα αυτής είναι επίσης και ο Κλήδονας, που είναι πανελλήνια γνωστός για τη μαντική πρακτική.
Την παραμονή της γιορτής πηγαίνει ένα παιδί, που ζουν και οι δυο γονείς του, και φέρνει «αμίλητο» νερό στο σπίτι του κρυφά (χωρίς να τον δει κανείς). Τ’ άλλα παιδιά, νέες και νέοι που έχουν συγκεντρωθεί στο σπίτι ρίχνουν μέσα στο αγγείο που μεταφέρετε το αμίλητο νερό το «ριζικάρι» τους, ένα δαχτυλίδι, ένα σκουλαρίκι, κ.α.
Έπειτα σκεπάζει μ’ ένα κόκκινο πανί τον κλείδωνα και το αφήνει όλο το βράδυ έξω στην ύπαιθρο. Το ίδιο παιδί το ανοίγει το πρωί.
Στην Κρήτη τα κορίτσια έπαιρναν από το αμίλητο νερό του Κλήδονα και μεσημέρι το έριχναν στο πηγάδι. Η κοπέλα έστεκε στο χείλος του, κρατώντας ένα καθρέφτη με τρόπο έτσι ώστε οι ακτίνες του ήλιου να αντανακλώνται στο νερό, στην επιφάνεια του οποίου, όπως έλεγαν, σχηματιζόταν το είδωλο του μέλλοντα συζύγου τους.
Στις 29 Ιουνίου, των Αγίων Πέτρου και Παύλου έχουμε το «Στιφάδο του Αγίου Πέτρου».
Πρόκειται για ένα έθιμο που χρονολογείται από την Τουρκοκρατία. Όπως λέγεται, ένας χριστιανός από τα Σπάτα Αττικής, κατόρθωσε να αποφύγει τη σύλληψη και τη θανάτωσή του από τους Τούρκους με τη βοήθεια του Αγίου Πέτρου, γι' αυτό κι έταξε να θυσιάσει ένα μοσχάρι στη γιορτή του.
Όταν ήρθε η μέρα αυτή, μετάνιωσε για το τάμα του και θυσίασε ένα αρνί. Το ταμένο όμως ζώο ήρθε μοναχό του και ξεψύχησε μπροστά στην εκκλησία. Το γεγονός αυτό έκανε μεγάλη εντύπωση και οι Σπαταναίοι άρχισαν από τότε να κάνουν θυσία κάθε χρόνο στον Άγιο.
Σήμερα, αγοράζεται με κοινή εισφορά ένας μεγάλος αριθμός από κρέας και φτιάχνουν «στιφάδο» που βράζει όλο το βράδυ της παραμονής της γιορτής. Το πρωί μετά τη θεία λειτουργία, μοιράζεται στους πανηγυριστές.
Καλλιόπη Γραμμένου
Παιδαγωγός-Δημοσιογράφος
