Τα ήθη και τα έθιμα στις Σποράδες πολλά και ενδιαφέρονται που με το πέρασμα των χρόνων μένουν αναλλοίωτα, μεταφέροντας μας σε άλλες εποχές, για να μας ξυπνήσουν μνήμες ενός αλλιώτικου καρναβαλιού.
Στη Σκόπελο, νέοι, γέροι και παιδιά συνηθίζουν να διασκεδάζουν μεταμφιεσμένοι γυρνώντας από σπίτι σε σπίτι, στους δρόμους και στις γειτονιές. Αυτοί οι μεταμφιεσμένοι, λέγονται μουτσούνες ή μασκαράδες λόγω της μάσκας την οποία φοράνε.
Συνηθίζουν να δίνουν μικρές παραστάσεις, όπου βρεθούν, μιμούμενοι και σατιρίζοντας διάφορα γεγονότα της καθημερινής ζωής, τους ανθρώπινους χαρακτήρες και τους συντοπίτες τους.
Μια από τις αριστοκρατικές μεταμφιέσεις τους, είναι αυτή των «Μπράμδων». Φορούν δηλαδή, μαντήλια, φουστανέλες, βράκες, τουαλέτες της εποχής και πολλά τσαπράζια (ασημένια κοσμήματα της παλιάς εθνικής ανδρικής ενδυμασίας, που φοριούνται σταυρωτά) και γυρίζουν από γειτονιά σε γειτονιά τραγουδώντας το επικό τραγούδι της «Βλάχας».
Άντε να πάμε Βλάχα στον πέρα καφενέ
Να σε τρατάρω Βλάχα σουμάδα κι αργιλε...
Δε θέλω τη σουμάδα ούτε τον αργιλέ
Μον θέλω ένα λουκούμι κι ένα γλυκό καφέ...
Επίσης άλλο ένα έθιμο που συναντάμε είναι αυτό της «τράντας». Μασκαράδες μουντζούρηδες φτιάχνουν με καλάμια ένα καΐκι, την τράτα, και περνάνε από γειτονιά σε γειτονιά λέγοντας πιρπάσκα (ευτράπελα) τραγούδια, αυτοσχεδιάζοντας και πειράζοντας τους παρευρισκόμενους. Πίνουν και κερνιόνται τα ρυζόγαλα από τις νοικοκυρές ενώ κατά το σούρουπο η πορεία αυτή καταλήγει στην παραλία όπου και θα "φουντάρουν" στη θάλασσα την τράτα τους. Το γλέντι όμως και οι χοροί θα συνεχίσουν στα σπίτια μέχρι τις πρωινές ώρες. Πρόκειται για έθιμο που αναπαριστά τους κουρσάρους που παλιότερα λυμαίνονταν τα αιγαιοπελαγίτικα νησιά και αποτελούσαν τον φόβο και τον τρόμο των κατοίκων.
Την "Καθαρή Δευτέρα" όλοι οι Σκοπελίτες θα ξεχυθούν στους αγρούς και στις ακρογιαλιές για να γιορτάσουν με χορούς και τραγούδια την έναρξη της νηστίσιμης περιόδου της Μ. Σαρακοστής. Αυτή μέρα τρώνε θαλασσινά (αχινούς, φούσκες, μύδια, πεταλίδες) ταραμά ή ταραμοσαλάτα , τουρσιά, τη λαγάνα, ελιές, ενώ πίνουν άφθονο κρασί. Συνηθίζουν μάλιστα να σχηματίζουν με λουλάκι στο μέτωπό τους έναν σταυρό και στο αυτί τους κρεμούν ένα κλωνί ζουμπούλια μυρωδάτα. Η διασκέδαση τελειώνει αργά τη νύχτα οπότε και οι παρέες χωρίζουν ενώ εύχονται χρόνια πολλά και καλή Σαρακοστή
Οι Σκυριανές αποκριές τώρα, οργανώνονται και γιορτάζονται με τριπλό χαρακτήρα και περιεχόμενο, το οποίο συνθέτουν το ΤΡΙΩΔΙ ΤΗΣ ΣΚΥΡΟΥ.
Πρώτα έχουμε τις παραδοσιακές εκδηλώσεις των μεταμφιεσμένων σε «Γέρους» (ντυμένος με μια μαλλιαρή μαύρη κάπα και φοράει μάσκα από δέρμα κατσικιού, ενώ στη μέση του έχει περασμένη ζώνη με κουδούνια κοπαδιού), «Κορέλες» (νεαρός άνδρας μεταμφιεσμένος σε κορίτσι ή νύφη) και «Φράγκους» (φοράει μάσκα και ένα μεγάλο κουδούνι στη μέση του), που πλημμυρίζει τους δρόμους του νησιού με ήχους κουδουνιών.
Τσοπάνη μου όταν έρχεσαι
απ’ το βουνό δρωμένες
τσ από τους κάμπους δροσερές
σαν άτζελες γραμμένες.
Βάλτε να, βάλτενα μαρέ,
το μεντενέ σου αναριχτέ.
Το διονυσιακό έθιμο λέγεται ότι προήλθε από μια πανάρχαια παράδοση:
«κάποιο βαρύ χειμώνα η μοναδική βουνοκορφή της Σκύρου είχε σκεπαστεί από πυκνό χιόνι και οι Σκυριανοί κτηνοτρόφοι είχαν αποκλειστεί μαζί με τα κοπάδια του, πολλά από τα ζωντανά ψόφησαν από την πείνα και οι τσοπάνηδες ή «γέροι» όπως τους αποκαλούσαν, είχαν αναγκαστεί να ντυθούν με τις «προβιές» (δέρματα) για να ζεσταθούν, περνώντας τα παραδοσιακά κουδούνια στη μέση τους για να μεταφέρουν το φοβερό νέο στους συντοπίτες τους, καθώς θα κατέβαιναν προς τα πεδινά.
Στο γυρισμό, οι γυναίκες ή «κορέλες» όπως λέγονται στη ντόπια διάλεκτο, κυριεύτηκαν από μεγάλη χαρά σαν τους αντίκρισαν έτσι παράξενα ντυμένους, και γι’ αυτό φόρεσαν τα καλά τους και ξεχύθηκαν στους δρόμους χορεύοντας και τραγουδώντας για να τους προϋπαντήσουν».
Δεύτερον έχουμε τις πρόχειρες υπαίθριες θεατρικές παραστάσεις και απαγγελίες σατυρικών στίχων από ερασιτέχνες ποιητές και ηθοποιούς, που σατιρίζουν όσα συνέβησαν τη χρονιά που πέρασε στο νησί. Το έθιμο λέγεται «Τράντα».
Να μαζευτούμ' όλοι μαζί
τώρα τα καρναβάλια,
για να τα πούμε καθαρά,
του καθ' ενός τα χάλια...
Και το τρίτο μέρος είναι η Καθαρά Δευτέρα, η μεγαλύτερη λαϊκή εορτή των Σκυριανών που αποτελεί και το πανηγυρικό κλείσιμο της πανάρχαιας γιορτής του Τριώδιου.
Καλλιόπη Γραμμένου
Δημοσιογράφος- Παιδαγωγός
