Γράφει ο Πρωτοπρεσβύτερος π. Ἀναστάσιος Κ. Γκοτσόπουλος
Ἐφημέριος Ἱ. Ν. Ἁγ. Νικολάου Πατρῶν
Πάτρα, Μ. Τρίτη 27.4.2021
Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες ὁ ἀντίδικος διάβολος ἐπινοεῖ τὶς πιὸ ἀπίθανες διαβολὲς γιὰ νὰ συκοφαντήσει Χριστοῦ τὴν Ἀνάσταση καὶ νὰ ταράξει τὶς συνειδήσεις τῶν πιστῶν ὥστε νὰ μὴν χαροῦν τὸ πνευματικό, κατανυκτικὸ καὶ συνάμα πανηγυρικὸ κλῖμα τῶν ἡμερῶν τοῦ Πάθους καὶ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου.
Πέρσι δὲν χρειάστηκε νὰ ἐπινοήσει τὰ συνήθη ψεύδη του, διότι τὸ ἔργο του τὸ ἀνέλαβε ἡ Κυβέρνηση τῆς πατρίδας μας κλείνοντας τοὺς Ναοὺς γιὰ τοὺς πιστούς… Οὔτε φέτος μπῆκε στὸν κόπο νὰ σερβίρει κάποιο ἄλλο ψέμα διότι ἡ Συνοδικὴ Ἀπόφαση τῆς Διαρκοῦς Ἱερὰς Συνόδου τῆς 20.4.21 τάραξε τὶς συνειδήσεις ἀρχιερέων, ἱερέων, μοναχῶν καὶ πιστῶν.
Ἀσφαλῶς δὲν εἶναι ἡμέρες καὶ ὧρες γιὰ σύνταξη πραγματειῶν ἀλλὰ πάλι δὲν μποροῦμε νὰ μὴν καταθέσουμε ἁρμοδίως ἀλλὰ καὶ ἐνώπιον τῆς ἐκκλησιαστικῆς συνειδήσεως τὴ θλίψη, τὴν ἀπογοήτευση τὴ διαμαρτυρία μας ἀλλὰ καὶ κάποια στοιχεῖα ποὺ μπορέσαμε ἐν βίᾳ νὰ συγκεντρώσουμε πρὸς προβληματισμὸ καὶ συζήτηση.
Ἡ Συνοδικὴ Ἀπόφαση τῆς 20.4.21 καὶ ἡ σχετικὴ ὑπ’ ἀριθμ 3041/21.4.21 Συνοδικὴ Ἐγκύκλιος προβλέπει τὴ μετάθεση τῆς ἑορτῆς τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου τὸ Μ. Σάββατο στὶς 9:00 μμ καὶ τὴν ἐπιτέλεση μέχρι τῆς 10:30 μμ μιᾶς mini πασχαλινῆς Ἀκολουθίας μὲ Θ’. Λειτουργία!
Μὲ ἄλλα λόγια:
Ἐφέτος στήν τοπική Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος τὸ μείζον καθυποτάχθηκε στὸ ἒλασσον, ἡ σωματικὴ ὑγεία ἀξιολογήθηκε ὑπέρτερη τῆς πνευματικῆς, ὁ φόβος ὑπερνίκησε τὴν ἐλπίδα, ὁ θάνατος θριάμβευσε κατὰ κράτος ἐπὶ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου! Διερωτώμαι πῶς θὰ διαβάσουμε στὸν Κατηχητικὸ Λόγο «Μηδεὶς φοβείσθω θάνατον˙ ἠλευθέρωσε γὰρ ἡμᾶς ὁ τοῦ Σωτῆρος θάνατος. Ἔσβεσεν αὐτόν, ὑπ’ αὐτοῦ κατεχόμενος… Ποῦ σου, θάνατε, τὸ κέντρον; Ποῦ σου, ἅδη, τό νῖκος; Ἀνέστη Χριστός καί σύ καταβέβλησαι. Ἀνέστη Χριστός, καί ζωή πολιτεύεται»; Ἀλήθεια, τί νόημα ἔχουν ὅλα αὐτὰ ὅταν ἀποδεχθοῦμε τὴ μετάθεση τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ ἀκριβῶς λόγῳ τοῦ φόβου τοῦ θανάτου ἀπὸ τὸν ἰό; Ὁ ἰὸς τοῦ ἀνθρώπου «νίκησε» τὸν Υἱὸ τοῦ Θεοῦ!
Αὐτὸς ποὺ καθόρισε τὸ πότε καὶ ὑπὸ ποίους ὃρους θὰ ἑορτάσουμε τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ μας, τὴν πηγὴ ὅλων τῶν ἀγαθῶν, τὴ βάση τῆς πίστεώς μας, τὴν ἔναρξη τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς (ἐτήσιος λειτουργικὸς κύκλος) εἶναι ἡ πολιτικὴ ἐξουσία[1] καὶ οἱ ὑπάλληλοί της «εἰδικοὶ» οἱ περισσότεροι τῶν ὁποίων πάλιν καὶ πολλάκις ἔχουν καταφερθεῖ μὲ προκλητικὸ καὶ ἰταμὸ τρόπο κατὰ τῶν Ἱ. Μυστηρίων καὶ τῆς Ἐκκλησίας. Δυστυχῶς δέν ἀκούστηκε ἀπό τούς ἀρμοδίους στεντορείᾳ τῇ φωνῇ τὸ τοῦ Ἰω. Δαμασκηνοῦ: «Οὐ βασιλέων ἐστὶ νομοθετεῖν τῇ Ἐκκλησίᾳ… Βασιλέων ἐστὶν ἡ πολιτικὴ εὐπραξία· ἡ δὲ ἐκκλησιαστικὴ κατάστασις ποιμένων καὶ διδασκάλων», ὅταν μάλιστα οἱ «βασιλεῖς» εἶναι βλάσφημοι καὶ ἀσεβέστατοι;…
Θὰ ἀρκοῦσαν καὶ μόνο οἱ δύο αὐτοὶ λόγοι γιὰ νὰ πείσουν καί τόν πλέον δύσπιστο ὅτι ἡ μετάθεση τῆς Ἀναστάσιμης Ἀκολουθίας καί Θ. Λειτουργίας εἶναι ἀδιανόητη καὶ ἀπαράδεκτη. Δυστυχῶς ὅμως ὑπάρχουν καὶ ἄλλοι σοβαροί λόγοι:
Ἐφέτος θὰ ἑορτάσουμε τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ τὸ Σάββατο καί ὄχι τὴν Κυριακὴ!
Ἀλήθεια, πῶς μποροῦμε νὰ παραβλέψουμε ὅσα ἐντέλλονται οἱ Ἁγ. Ἀπόστολοι στὶς Ἀποστολικές Διαταγές ὅπου ἐπιτάσσουν: «δεῖ ὑμᾶς, ἀδελφοί, τὰς ἡμέρας τοῦ Πάσχα ἀκριβῶς ποιεῖσθαι μετὰ πάσης ἐπιμελείας… Μή… ἐν ἄλλῃ ἡμέρᾳ ἑορτάσωμεν τὴν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ ἀναστάσιμον ἡμέραν , ἀλλ’ ἐν Κυριακῇ μόνῃ» [2]!
Ἐγράφησαν ἀρκετὰ ποὺ προσπαθοῦν νὰ δικαιολογήσουν τὴ μετάθεση τῆς πανηγύρεως μὲ τὴν ἀξιοποίηση τοῦ ἰουδαϊκοῦ-βυζαντινοῦ τρόπου μετρήσεως τοῦ ἡμερονυκτίου[3]. Μάλιστα ὑποστηρίχθηκε σὲ ἀντίθεση μὲ τὶς ἁγιογραφικές, πατερικὲς καὶ ἱεροκανονικές διατάξεις ὅτι ἡ Κυριακὴ τοῦ Πάσχα ἀρχίζει ἀπὸ τὸ Μ. Σάββατο τὸ ἀπόγευμα σύμφωνα μὲ τὴ βυζαντινὴ μέτρηση τοῦ νυχθημέρου! Ὅμως ἐπιβάλλεται ὡς ποιμένες καὶ θεολόγοι νὰ τηροῦμε τουλάχιστον μία στοιχειώδη συνέπεια στὴ χρήση τῶν ἡμερολογίων καὶ στὴ μέτρηση τοῦ χρόνου. Δὲν εἶναι δυνατὸν ὅπου καὶ ὅταν μᾶς συμφέρει γιὰ νὰ δικαιολογήσουμε τὰ ἀδικαιολόγητα νὰ ἐπικαλούμαστε τὸν ἰουδαϊκὸ καὶ βυζαντινὸ τρόπο μετρήσεως τῆς ἡμέρας καὶ ὅταν μᾶς βολεύει τὸν πολιτικό…
Ἄν, ὅπως ὑποστηρίχθηκε, ἡ Κυριακὴ τοῦ Πάσχα ἀρχίζει ἀπὸ τὴν παραμονή, τὸ Μ. Σάββατο τὸ ἀπόγευμα, σύμφωνα μὲ τὴ βυζαντινὴ μέτρηση τοῦ νυχθημέρου, ἐρωτῶ:
α) Μήπως τότε ἡ νηστεία τῆς Τετάρτης ἢ τῆς Παρασκευῆς καθ’ ὅλη τὴ διάρκεια τοῦ ἔτους πρέπει νὰ ἀρχίζει ἀπὸ τὴν Τρίτη ἢ τήν Πέμπτη τὸ ἀπόγευμα;
β) Νὰ ὑποθέσω ὅτι οἱ κληρικοὶ ποὺ ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ Κυριακὴ τοῦ Πάσχα ἀρχίζει στὶς 6:00μμ τοῦ Μ. Σαββάτου, ὅταν λειτουργοῦν τὶς ἄλλες ἡμέρες μένουν τελείως ἄσιτοι ἀπὸ τὸν ἑσπερινὸ τῆς παραμονῆς;
γ) Μόνο γιὰ τὸ φετινό Πάσχα ἰσχύει ἡ ἰουδαϊκὴ καὶ βυζαντινὴ ἀρίθμηση τῆς ἡμέρας;
δ) Γιατὶ νὰ μὴν καθιερωθεῖ κάθε χρόνο ἡ μετάθεση τῆς Ἀναστάσεως ἀφοῦ δὲν ὑπάρχει κανένα πρόβλημα;!
ε) Ἀφοῦ δὲν ὑπάρχει κανένα πρόβλημα στὴ μετάθεση τῆς Ἀναστάσεως ἀπὸ τὴν Κυριακὴ στὸ Σάββατο, γιατὶ οἱ ὑπερασπιστὲς τῆς ἀλλαγῆς αὐτῆς ἐπικαλοῦνται τὴν ἐκκλησιαστικὴ οἰκονομία, μάλιστα, τό «κατ’ ἂκραν ἐκκλησιαστικὴ οἰκονομία», ὅπως λένε; Γιατὶ χρειάζεται ἐπίκληση τῆς ἐκκλησιαστικῆς οἰκονομίας ὅταν ὅλα ἔχουν καλῶς; Ἢ μήπως δὲν ἒχουν… καλῶς;!
Ἐπιτέλους, χρειάζεται στοιχειώδης συνέπεια γιατὶ ἐκτίθενται καὶ χάνουν τὴν ἐμπιστοσύνη τοῦ λαοῦ…
Ἂν ὁ μὴ γένοιτο ἐφαρμοστεῖ τελικὰ ἡ συνοδικὴ ἀπόφαση οἱ ὑποστηρικτὲς της ἂς ἐρωτήσουν τοὺς ἁπλοὺς πιστοὺς: Πότε γιορτάστηκε φέτος ἡ Ἀνάσταση, Σάββατο 1η Μαΐου ἢ Κυριακὴ 2α Μαΐου; Ἡ ἀπάντηση τοῦ ἁπλοῦ λαοῦ ἴσως τοὺς βοηθήσει νὰ συναισθανθοῦν ὅτι ὑπάγονται στοὺς «δεινοὺς συζητητὲς» καὶ στοὺς «τῶν μύθων ποιητές» τῶν Χαιρετισμῶν… Ἂς τοὺς προβληματίσει τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ ἁπλὸς λαὸς θὰ ἀπαντήσει ὅτι φέτος ἡ Ἀνάσταση ἑορτάστηκε τὸ Σάββατο καὶ ὄχι Κυριακή! Αὐτὸ καὶ μόνο καταδεικνύει τὸ ἀπαράδεκτο καὶ ποιμαντικῶς καταστροφικὸ τῆς ἀποφάσεως καθώς καὶ τὴ σαθρότητα τῶν ὑπερασπιστικῶν ἐπιχειρημάτων.
Ἡ κανονικὴ παράδοση εἶναι σαφέστατη ὡς πρὸς τὸ πότε ἀρχίζει ἡ Κυριακή: μετά τήν 6η ή 7η (βυζαντινή) ὥρα δηλ. μετὰ τὰ μεσάνυκτα τοῦ Σαββάτου πρὸς Κυριακὴ [4].
i. Ὁ βυζαντινός κανονολόγος καί Πατριάρχης Ἀντιοχείας Βαλσαμών σημειώνει: «Ὀφείλομεν εἰπεῖν, ὅτι μὲν μέχρι τῆς ἕκτης ὥρας (12:00 μεσονύκτιο) καὶ αὐτῆς τοῦ νυκτερινοῦ Σαββάτου, ὀφείλομεν νηστεύειν. Ἀπὸ δὲ τῆς ἑβδόμης ὥρας (1:00πμ τῆς Κυριακῆς) ἄρχεται ἡ Κυριώνυμος, καθ’ ἣν ἀνέστη ὁ Χριστὸς (εἰκὸς ἐστὶν ἢ κατὰ τὴν ἑβδόμην ἢ κατὰ τὴν ὀγδόην γενέσθαι τὴν Ἀνάστασιν)»[5].
ii. Ὁ βυζαντινός κανονολόγος Βλάσταρης σχολιάζει: «Οἱ εὐλαβέστεροι δι’ ὅλου τοῦ Σαββάτου καὶ μέχρις ὥρας νυκτός, ἐν ταῖς ἐκκλησίαις προσεδρεύουσι… κατὰ δὲ τὴν ἑβδόμην ὥραν (1:00πμ τῆς Κυριακῆς) ἀκούοντες τῆς ἑωθινῆς ὑμνωδίας, ὅτε καὶ τὸ Χριστὸς Ἀνέστη, ἐκφωνείται… ὅτι δὲ ἀπὸ τῆς ἑβδόμης ὥρας τῆς πρὸ τῆς Κυριακῆς ἄρχεται ἡ Κυριώνυμος, δῆλον μὲν καὶ ἀπὸ τοῦ γίνεσθαι τὴν ἀνάβασιν τοῦ ἡλίου, ἤγουν τὴν φαύσιν τῆς ἡμέρας, ἀπὸ τῆς ἑβδόμης ὥρας τῆς πρὸ τῆς νυκτός. Δῆλον δὲ καὶ ἀφ’ ὧν ὁ μέγας Πατὴρ ἡμῶν, ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἡρμήνευσε»[6].
iii. Ὁ βυζαντινός κανονολόγος Ζωναράς ἐπεξηγεῖ: «Περὶ δὲ τὸ μέσον τῆς νυκτὸς τοῦ Σαββάτου, επιφωσκούσης τῆς Κυριακῆς προτρέπει απονηστίζεσθαι»[7].
iv. Τέλος ὁ Ἃγ. Νικόδημος Ἁγιορείτης, συγκεφαλαιώνοντας τὴν κανονικὴ παράδοση γράφει: «ἡ ἡμέρα ἀρχινᾷ… ἀπὸ τῆς ζ΄ ὥρας τῆς νυκτὸς (ώρα 1:00 πμ) καὶ τελειώνει ἕως τῆς στ΄ ὥρας τῆς ἀκολούθου νυκτὸς καὶ ὅ,τι πρᾶγμα γένῃ ἀναμεταξὺ εἰς τὰς εἰκοσιτέσσαρας ὥρας τοῦ ἡμερονυκτίου τούτου, φαίνεται καὶ λέγεται ὅτι ἐν ἡμέρᾳ (ἴσως μιᾷ) ἐγένετο»[8].
4. Ἐφέτος θὰ ἑορτάσουμε τὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου τὴν ἴδια μέρα ὅπου κανονικὰ ἑορτάζεται τὸ Νομικὸ Πάσχα! Στοὺς πίνακες τῶν Πασχαλίων τοῦ Μ. Ὡρολογίου τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας ἀναγράφεται γιὰ τὸ Πασχάλιο 2021: «Νομικὸν Φάσκα: Μέγα Σάββατο». Τὸ ἴδιο καὶ στὰ Δίπτυχα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καὶ στὴν Ἐπετηρίδα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου.
Ὁ ἰσχυρισμὸς ὅτι οἱ Ἑβραῖοι γιὰ δικοὺς τους λόγους-ὑπολογισμούς (λόγῳ ἡμερολογίου) ἔχουν ἤδη ἑορτάσει τὸ Πάσχα τους δὲν ὑποβιβάζει στὸ ἐλάχιστο τὸ πρόβλημα τῆς περιφρονήσεως τῶν ἀποφάσεων τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς ἐκ μέρους μας ὅπως καὶ ἐὰν συνέβαινε τὸ ἀντίθετο δὲν θὰ ὑπῆρχε κανένα πρόβλημα: ἂν κάποια χρονιὰ οἱ Ὀρθόδοξοι ἑορτάσουμε κανονικὰ τὴν Ἀνάσταση καὶ γιὰ δικοὺς τους λόγους οἱ Ἑβραῖοι μετακινήσουν τὸ δικὸ τους Πάσχα μετὰ ἀπὸ τὸ δικὸ μας, ἀσφαλῶς καὶ δὲν θὰ ἔχουμε παράβαση καὶ περιφρόνηση τῆς κανονικῆς καὶ λειτουργικῆς μας πράξεως. Φέτος ὅμως δυστυχῶς στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ἡ Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου θὰ ἑορτασθεῖ ἀντὶ τῆς Κυριακῆς μετὰ τὸ (κανονικὸ) Πάσχα τῶν Ἰουδαίων τὴν ἴδια μέρα μὲ αὐτὸ κατὰ παράβαση τοῦ Ἀποστ-7…
Ἡ Συνοδικὴ Ἀπόφαση ἀποτελεῖ εὐθεία παράβαση καὶ περιφρόνηση τῶν δύο καίριων προϋποθέσεων ποὺ ἔθεσε ἡ Α΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος γιὰ τὸν καθορισμὸ τοῦ χρόνου ἑορτασμοῦ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου: ὁπωσδήποτε Κυριακὴ καὶ ὁπωσδήποτε μετὰ τὸ Νομικὸ Πάσχα. Γιὰ τὴν κανονικὴ μας παράδοση εἶναι τόσο σοβαρὸ τὸ ζήτημα ὥστε ἂν τύχει καὶ «συμπέσῃ τὸ νομικὸν φάσκα εἰς ἡμέραν Κυριακήν, ἡμεῖς δὲν ἑορτάζομεν κατ’ αὐτὴν τὸ Πάσχα, ἀλλὰ τὴν ἐρχομένην Κυριακὴν» κατὰ τὸν Ἃγ. Νικόδημο Ἁγιορείτη[9]! Εἶναι σαφὲς ὅτι ὁ μεγάλος κανονολόγος καὶ ἐκφραστὴς τῆς παραδόσεώς μας Ἃγ. Νικόδημος μετροῦσε τὴν Κυριακὴ μὲ βάση τὸ ἰσχῦον τότε πολιτικὸ ἡμερολόγιο καὶ ὄχι βάσει τοῦ ἰουδαϊκοῦ ἢ βυζαντινοῦ.
Ἀλήθεια, δὲν φοβόμαστε ὅσα ἐπιτάσσουν οἱ Πατέρες στὸν 1ο Κανόνα τῆς ἐν Ἀντιοχείᾳ Συνόδου (Ἀντιοχ-1) γιὰ «τοὺς τολμῶντας παραλύειν τὸν ὅρον τῆς ἁγίας καὶ μεγάλης συνόδου τῆς ἐν Νικαίᾳ συγκροτηθείσης (τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς)… περὶ τῆς ἁγίας ἑορτῆς τοῦ σωτηριώδους Πάσχα»[10]; Γράφουν τὰ ἑξῆς φοβερά: «ἀκοινωνήτους καὶ ἀποβλήτους εἶναι τῆς ἐκκλησίας… ἐπὶ διαστροφῇ τῶν λαῶν καὶ ταραχῇ τῶν ἐκκλησιῶν ἰδιάζειν, … ἀλλότριον ἔκρινε τῆς ἐκκλησίας, ὡς οὐ μόνον ἑαυτῷ ἁμαρτίας ἐπισωρεύοντα, ἀλλὰ πολλοῖς διαφθορᾶς καὶ διαστροφῆς γινόμενον αἴτιον»!
Δὲν ἔχουμε μέ τήν συνοδική ἀπόφαση «διαστροφή τῶν λαῶν καὶ ταραχή τῶν ἐκκλησιῶν»;
Καταντήσαμε, Τεσσαρακαιδεκατίτες ἐν 21ῷ αιώνι;! «Τὶς ἡμᾶς ἐβάσκανε»;
Ἡ πασχάλια διάσταση τῆς φετινῆς πασχαλιάτικης Κυριακῆς θὰ νοηματοδοθεῖ καὶ θὰ προσδιοριστεῖ ἀποκλειστικὰ καὶ μόνο ἀπὸ τὸ πλούσιο τραπέζι καὶ τὸ ψημένο ἀρνὶ καὶ ὄχι ἀπὸ τὴν «μυστικὴ καὶ ἀθάνατη τράπεζα» τοῦ Ἀμνοῦ τοῦ Θεοῦ. Ἂν συνεκτιμήσουμε ὅτι δὲν θὰ τελεσθεῖ οὔτε ὁ Ἑσπερινὸς τῆς Ἀγάπης ἡ φετινή Κυριακὴ τοῦ Πάσχα στερεῖται πλήρως ὁποιασδήποτε λατρευτικῆς σύναξης!
Θὰ ἑορτάσουμε «ὡς Ἰουδαῖοι» μετακυλώντας τὴν οὐσία τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα ἀπὸ τὴ λατρεία στὸ φαγητό!
Γιὰ νὰ ὑπάρξει στοιχειώδης συνέπεια λειτουργικῆς πράξεως καὶ λόγου πίστεως (lex oranti – lex credenti) ἡ τοπικὴ μας ἐν Ἑλλάδι Ἐκκλησία ὀφείλει νὰ τροποποιήσει τὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως στὸ 5ο ἄρθρο ὡς ἑξῆς: «Καὶ ἀναστάντα τῇ δευτέρᾳ ἡμέρᾳ κατὰ τὰς κυβερνητικὰς ἐντολὰς»! Συνεπῶς δὲν εἶναι ζήτημα κάποιων ὡρῶν, ὅπως τόσο ρηχά, ἐπιπόλαια, ἀνεύθυνα καὶ παρελκυστικὰ κάποιοι θέλησαν νὰ τὸ ὑποβιβάσουν καὶ νὰ τὸ εὐτελίσουν, ἀλλὰ πρόκειται περὶ οὐσιώδους ζητήματος ποὺ ἐγγίζει θεμελιώδεις διατάξεις τῆς πίστεώς μας: Ὁ Χριστὸς μας παρέμεινε τριήμερος (μέρος τῆς Παρασκευῆς, ὁλόκληρο τὸ Σάββατο καὶ μέρος τῆς Κυριακῆς) καὶ ὄχι διήμερος (μέρος τῆς Παρασκευῆς καὶ μέρος τοῦ Σαββάτου) στὸν Τάφο! Ἐπειδὴ εἶναι ἄγνωστη ἡ ἀκριβής ὥρα τῆς Ἀναστάσεως δὲν μποροῦμε νὰ προσδιορίσουμε ἐπακριβῶς πόσες ὧρες παρέμεινε ὁ Θεάνθρωπος ὡς Ζῶν Νεκρὸς (1ος κανόνας Ἁγ. Διονυσίου).
Ἀσφαλῶς δὲν ὑπάρχει στὴν ἀνὰ τὴν Οἰκουμένη Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀπόλυτη χρονικὴ σύμπτωση στὸ «ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ!». Στὴν Ἑλλάδα ψάλλεται τὰ μεσάνυκτα, στὸ Ἃγ. Ὄρος γύρω στὶς 2:30 πμ στὶς Σλαυικές χῶρες ἀργότερα. Ὅμως ὅλοι οἱ Ὀρθόδοξοι ἀνὰ τὸν κόσμο τοὺς τελευταίους 20 αἰῶνες τελοῦν τὴν Ἀναστάσιμη Ἀκολουθία καί Θ. Λειτουργία ποτέ πρίν ἀλλά πάντοτε μετά τὴν ὥρα τοῦ μεσονυκτίου Σαββάτου πρὸς Κυριακὴ εἴτε αὐτὴ ἡ ὥρα χαρακτηριζόταν ὡς 12η (σήμερα), εἴτε 6η ἢ 7η (Βυζάντιο). Μάλιστα συχνὰ ἡ Ἀνάσταση μεταφερόταν ἀργότερα κατὰ τὴν ὥρα τῆς «ἀλεκτροφωνίας», τὴν «ἀλεκτριῶνος κλαγγὴ» (=λάλημα πετεινοῦ), δηλαδὴ τὰ ξημερώματα τῆς Κυριακῆς καὶ ποτὲ μὰ ποτὲ πρὶν τὰ μεσάνυκτα τοῦ Σαββάτου! Δυστυχῶς ὅσοι ἐπικαλοῦνται τὴν διαφορετικὴ ὥρα τῆς Τελετῆς γιὰ νὰ δικαιολογήσουν τὰ ἀδικαιολόγητα ἀποκρύπτουν τὴν οὐσιωδέστατη αὐτὴ διάσταση καὶ ἐξαπατοῦν συνειδητὰ τὸ λαὸ τοῦ Θεοῦ…
Οἱ ἀρχιερεῖς καὶ ἱερεῖς θά λειτουργήσουν δύο φορὲς ἐντὸς τοῦ ἰδίου 24ώρου, περιφρονώντας τὴν πάγια ἐκκλησιαστικὴ καὶ λειτουργικὴ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας ἀκολουθώντας τούς παπικούς. Γιὰ ὅσους ἐπικαλοῦνται τὸ βυζαντινὸ νυχθήμερο νὰ τοὺς ὑπενθυμίσουμε ὅτι ὁ Ἃγ. Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ὅταν καταδικάζει ὅσους κληρικοὺς διπλολειτουργοῦν τὴν ἴδια μέρα ἀναφέρεται στὸ πολιτικὸ ἡμερονύκτιο καὶ ὄχι στὸ βυζαντινὸ νυχθήμερον. Εἶναι ἀπολύτως σαφής ὁ Ἃγ. Νικόδημος συγκεφαλαιώνοντας τὴν κανονικὴ παράδοση: «ἡ ἡμέρα ἀρχινᾷ… ἀπὸ τῆς ζ΄ ὥρας τῆς νυκτὸς (ὣρα 1:00 πμ) καὶ τελειώνει ἕως τῆς στ΄ ὥρας τῆς ἀκολούθου νυκτὸς καὶ ὅ,τι πρᾶγμα γένῃ ἀναμεταξὺ εἰς τὰς εἰκοσιτέσσαρας ὥρας τοῦ ἡμερονυκτίου τούτου, φαίνεται καὶ λέγεται ὅτι ἐν ἡμέρᾳ (ἴσως μιᾷ) ἐγένετο»[11]. Συνεπῶς δὲν ἐπιτρέπεται τέλεση δύο Θ. Λειτουργιῶν τὸ Μ. Σάββατο. Ὅσοι διαφωνοῦν θεωροῦν ἂραγε ἑαυτοὺς πιὸ κατηρτισμένους καὶ συνετοὺς ἀπὸ τὸν Ἃγ. Νικόδημο;
Οἱ ἀρχιερεῖς καὶ ἱερεῖς θά λειτουργήσουν καὶ θὰ κοινωνήσουν ἐνῶ ἔχουν φάει, διότι εἶναι δυστυχῶς ἀδύνατο νὰ μείνουν ἀπολύτως νηστικοί καὶ χωρὶς νερὸ μέχρι τὶς 10:30 τὸ βράδυ τοῦ Μ. Σαββάτου. Νομιμοποιεῖται, ἀλήθεια, μία Ἐκκλησιαστικὴ Ἀρχή, ἀκόμα καὶ ἡ Ἀνωτάτη, νὰ ὑποχρεώσει τοὺς κληρικοὺς νὰ λειτουργήσουν καὶ νὰ κοινωνήσουν ὅταν ἔχουν ἤδη φάει περιφρονῶντας τόσους ἱεροὺς Κανόνες;
Οἱ ἱ. Κανόνες δὲν ἀφήνουν κανένα περιθώριο ἐφαρμογῆς οἰκονομίας ὥστε νὰ μπορεῖ ὁ ἱερεὺς νὰ λειτουργήσει ὅταν ἔχει φάει:
Σύμφωνα μὲ τὸν Καρθαγένης-47 (κατὰ τὸ Πηδάλιο -50) τὰ «ἅγια» προσφέρονται ἀπὸ «νηστικῶν» ἀνθρώπων (κληρικῶν). Ρητὰ καὶ κατηγορηματικὰ: ὁ ἱερεὺς ποὺ θὰ λειτουργήσει πρέπει νὰ εἶναι ἐξάπαντος νηστικός! Μάλιστα ὁ κανόνας μνημονεύει σχετικὴ ἀπόφαση τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ἡ ὁποία ὅμως δὲν ἔχει διασωθεῖ[12].
Ἐξαιρετικὰ ἐνδιαφέρουσα εἶναι ἡ τελευταία φράση τοῦ Καρθαγένης-41 (κατὰ τὸ Πηδάλιο -48), ἡ ὁποία διασώζει τὴν ἀρχαία πράξη τῆς Ἐκκλησίας σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ἡ Ἐξόδιος Ἀκολουθία, ἐτελεῖτο στὰ πλαίσια τῆς Θ. Λειτουργίας. Τί θὰ συνέβαινε ὅμως ἂν ἔπρεπε νὰ τελεσθεῖ ἡ Ἐξόδιος τὸ ἀπόγευμα, ἐνῶ οἱ ἱερεῖς ποὺ θὰ ἱερουργοῦσαν εἶχαν ἤδη γευματίσει; Ἡ Ἐκκλησία, ἀσφαλῶς, ἀσκεῖ τὴν οἰκονομία. Ὄχι ὃμως πρὸς τὴν κατεύθυνση τῆς ἄρσεως τῆς πρὸ τῆς Θ. Κοινωνίας νηστείας (ἀσιτίας), ἀλλὰ μὲ τὴν τέλεση μόνο τῆς Ἐξοδίου Ἀκολουθίας ἄνευ Θ. Λειτουργίας («μόναις εὐχαῖς ἐκτελεσθῇ»)! Τόσο αὐστηρὴ καὶ ἀνελαστικὴ ἦταν ἡ ἀρχαία Ἐκκλησία ὡς πρὸς τὸ ζήτημα ἀπόλυτης νηστείας (ἀσιτίας) τοῦ λειτουργοῦ πρὸ τῆς Θ. Κοινωνίας. Δὲν ἀσκοῦσε τὴν οἰκονομία γιὰ κατάλυση τῆς εὐχαριστιακῆς νηστείας οὔτε στὴν περίπτωση τῆς Ἐξοδίου Ἀκολουθίας!
Οὔτε, ἀσφαλῶς, εἶπε ἡ Ἐκκλησία νὰ γίνει ἡ Ἐξόδιος Ἀκολουθία μὲ Θ. Λειτουργία ἀμέσως μετὰ τὸν Ἑσπερινὸ καὶ ἔτσι δὲν ὑπάρχει πρόβλημα, ἀφοῦ «ἀλλάζει» ἡ ἡμέρα σύμφωνα μέ τούς ὑποστηρικτές τῆς Συνοδικῆς Ἀποφάσεως…
Οι αρχιερείς και ιερείς που θα λειτουργήσουν θὰ κοινωνήσουν τους πιστοὺς οἱ ὁποῖοι ἔχουν φάει (διότι εἶναι ἀδύνατον νὰ παραμείνουν μέχρι τὸ βράδυ ἐντελῶς ἄσιτοι) περιφρονώντας τὸν Καρθαγένης-41 (κατὰ τὸ Πηδάλιο -48)[13].
Ἡ ἐξαίρεση ποὺ προβλέπει ὁ κανόνας σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία τὴν Μ. Πέμπτη «ἐν ᾗ τὸ Κυριακόν δεῖπνον ἐπιτελεῖται» μποροῦν νὰ προσέλθουν στὴ Θ. Κοινωνία καὶ μὴ νηστικοὶ δὲν ἰσχύει μετὰ τὴν ρητὴ τροποποίησή του ἀπὸ τὸν Στ-29. Ἡ Στ΄ἐν Τρούλῳ Οἰκουμενικὴ θεώρησε τὴ διάταξη αὐτὴ ὡς προσωρινὴ οἰκονομία τῶν Πατέρων τῆς Καρθαγένης, καὶ τὴν ἀκύρωσε σημειώνοντας ἐπὶ λέξει: «Μηδενὸς οὖν ἡμᾶς ἐνάγοντος καταλιπεῖν τὴν ἀκρίβειαν, ὁρίζομεν, ἀποστολικαῖς καὶ πατρικαῖς ἑπόμενοι παραδόσεσι, μὴ δεῖν ἐν Τεσσαρακοστῇ τῇ ὑστέρα ἑβδομάδι τὴν Πέμπτην λύει, καὶ ὅλην τὴν Τεσσαρακοστὴν ἀτιμάζειν». Γιὰ τοὺς Πατέρες τῆς Στ΄ Οἰκουμενικῆς ἡ τήρηση τῆς εὐχαριστιακῆς νηστείας-ἀσιτίας θεμελιώνεται σὲ «ἀποστολικὲς καὶ πατερικὲς παραδόσεις», ἡ τυχὸν δὲ περιφρόνησή της, ἀκόμα καὶ τὴ Μ. Πέμπτη, ὁδηγεῖ σὲ «ἀτίμωση» ὅλης τῆς Τεσσαρακοστῆς!
Ἡ ἐκκλησιαστικὴ οἰκονομία ἐφαρμόζεται μόνο σὲ περίπτωση ἐπικειμένου θανάτου σύμφωνα μὲ ρητὴ κανονικὴ διάταξη τοῦ Ἁγ. Νικηφόρου Ὁμολογητοῦ (9ος αἰ.) «Δεῖ μεταδιδόναι τῆς θείας Κοινωνίας τῷ ἀσθενούντι ἀποθανεῖν κινδυνεύοντι, καὶ μετὰ τὸ γεύσασθαι βρώσεως» (κανὼν Θ΄)[14], μὲ τὴν ὁποία τροποποιεῖται ἡ σχετικὴ ἀπαγόρευση τοῦ Ἁγ. Ἀναστασίου τοῦ Σιναΐτου (7ος αἰ.)[15].
Ὁ ἱερὸς Αὐγουστῖνος ἀποδίδει τὴν αὐστηρότητα τῆς ευχαριστιακῆς νηστείας σὲ ἐντολὴ τοῦ Ἁγ. Πνεύματος[16], ἐνῶ ὁ ἱστορικὸς Σωκράτης (4ος αἰ.) χαρακτηρίζει «οὐχ ὡς ἒθος χριστιανῶν» τὴν τέλεση Θ. Εὐχαριστίας χωρὶς νὰ ἔχει προηγηθεῖ ὁλοήμερη νηστεία[17].
Ἔτσι, ὁ Ἃγ. Νικόδημος Ἁγιορείτης συγκεφαλαιώνοντας τὴν ἐκκλησιαστικὴ παράδοση σημειώνει: «Ὅθεν καὶ οἱ θέλοντες μεταλαβεῖν, ἕως πρὸ τοῦ μεσονυκτίου ἔχουν τὴν ἄδειαν νὰ πίνουν νερὸ καὶ μετὰ ταῦτα πρέπει νὰ μὴν βάλουν τίποτε εἰς τὸ στόμα, ἕως οὐ μεταλάβουν» [18]. Συνεπῶς καί γιά τόν Ἃγ. Νικόδημο Ἁγιορείτη ἡ ἡμέρα ἀλλάζει στὸ μεσονύκτιο καὶ ὄχι τὸ ἀπόγευμα καί βέβαια οὒτε οἱ πιστοί πού ἒχουν φάει τό Μ. Σάββατο μποροῦν νά κοινωνήσουν στήν Ἀνάσταση στίς 10:30 μμ!
Γιατὶ λοιπὸν τέτοια περιφρόνηση στοὺς Ἁγίους μας;
Οἱ ἀρχιερεῖς καὶ ἱερεῖς πού θὰ κοινωνήσουν στὶς 10:30 μμ τοῦ Μ. Σαββάτου τούς πιστοὺς οἱ ὁποῖοι ἔχουν φάει τό Μ. Σάββατο θὰ προβοῦν, κατὰ τὸν Ἰω. Χρυσόστομο σέ σοβαρότατη ἀσέβεια. Ὁ Ἅγιος ἀρνούμενος τὴν συκοφαντικὴ κατηγορία «ὅτι τινὰς ἐκοινώνησε μετὰ τὸ φαγεῖν αὐτούς» ἀναφέρει: «Πολλὰ κατ’ ἐμοῦ ἐσκευάσαντο, καὶ λέγουσιν, ὅτι τινὰς ἐκοινώνησα μετὰ τὸ φαγεῖν αὐτούς. Καὶ εἰ μὲν τοῦτο ἐποίησα, ἐξαλειφθείῃ τὸ ὄνομά μου ἐκ τῆς βίβλου τῶν ἐπισκόπων, καὶ μὴ γραφείῃ ἐν τῇ βίβλῳ τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, ὅτι ἰδοὺ ἐὰν τοιοῦτον ἐγὼ ἔπραξα, καὶ ἀποβαλεῖ με Χριστὸς ἐκ τῆς βασιλείας αὐτοῦ»![19]
Ὅταν ὁ Μέγας Χρυσόστομος ὁμιλεῖ κατ’ αὐτὸν τὸν αὐστηρό τρόπο («ἐξαλειφθείῃ τὸ ὄνομά μου ἐκ τῆς βίβλου τῶν ἐπισκόπων … μὴ γραφείῃ ἐν τῇ βίβλῳ τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, … ἀποβαλεῖ με Χριστὸς ἐκ τῆς βασιλείας αὐτοῦ»), πῶς να τολμήσουμε ἀρχιερεῖς καὶ ἱερεῖς Μεγαλοσαββατιάτικα νά κοινωνήσουμε πιστούς «μετὰ τὸ φαγεῖν αὐτούς» ἀρνούμενοι νά ἀκολουθήσουμε «ἀποστολικαῖς καὶ πατρικαῖς… παραδόσεσι» (Στ-29);
Ἐφέτος ἔχουμε στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος κατάλυση τῆς αὐστηρῆς νηστείας τοῦ Μ. Σαββάτου καὶ κατ΄ ἐπέκταση τὴν πλήρη ἀλλοίωση τοῦ χαρακτῆρα του, διότι οὐσιαστικὰ προτρέπονται οἱ πιστοὶ φεύγοντας ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία στὶς 10:30μμ τοῦ Μ. Σαββάτου νὰ παρακαθήσουν στὸ πασχαλιάτικο τραπέζι, ἀφοῦ … ἤδη ὁ Χριστὸς ἀναστήθηκε! Ἂν ὅμως τοὺς ποῦμε νὰ περιμένουν νὰ φᾶνε τὸ πασχαλινὸ τραπέζι μετὰ τὶς 12:00 –ἀκούστηκε καὶ αὐτό!– θὰ ἀποδειχθοῦμε τοὐλάχιστον ἀνακόλουθοι καὶ φαιδροί διότι τότε ἀκυρώνουμε καὶ τὴν τελετὴ τῆς Ἀναστάσεως καὶ τὴ Θ. Λειτουργία ποὺ πρὶν ἀπὸ λίγο ἐπιτελέσαμε…
Νὰ ἐπισημάνουμε ὅτι ὁ ἑορτασμὸς τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου συναρτᾶται ἄμεσα μὲ τὸ πότε ὁλοκληρώνεται ἡ νηστεία τοῦ Μ. Σαββάτου. Ἔτσι τὸ «ἀπονηστίζεσθαι», ποὺ θὰ δοῦμε στοὺς πιὸ κάτω ἱεροὺς κανόνες καὶ στὰ πατερικὰ κείμενα, σημαίνει ὅτι ὁλοκληρώθηκε ὁ ἑορτασμὸς τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου καὶ ἒτσι τελειώνει καὶ ἡ νηστεία.
α) Γιὰ τὴ μοναδικότητα τῆς νηστείας ὁλόκληρης τῆς ἡμέρας τοῦ Μ. Σαββάτου μέχρι τὰ ξημερώματα τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα (κατὰ τὴν ὥρα τῆς ἀλεκτροφωνίας = πού λαλοῦν οἱ πετεινοί, διότι τότε δὲν ὑπῆρχαν ρολόγια…), δηλ. μετὰ τὶς 2:30 πμ) ἐντέλλονται οἱ Ἀποστολικὲς Διαταγές, οἱ ὁποῖες ἀπηχοῦν τὴ λειτουργικὴ καὶ κανονικὴ πράξη τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας ποὺ παραμένει ἀναλλοίωτη μέχρι σήμερα: «Ἐν ταῖς ἡμέραις οὖν τοῦ Πάσχα νηστεύετε, ἀρχόμενοι ἀπὸ Δευτέρας μέχρι καὶ Παρασκευῆς καὶ Σαββάτου ἓξ ἡμέρας… ἡμέραι γάρ εἰσι πένθους, ἀλλ’ οὐχ ἑορτῆς. Τὴν μέν τοι Παρασκευὴν καὶ τὸ Σάββατον ὁλόκληρον νηστεύσατε, οἷς δύναμις πρόσεστι τοιαύτη, μηδενὸς γευόμενοι μέχρις ἀλεκτροφωνίας νυκτὸς (σ.σ. μετὰ τὶς 2:30 πμ!). Εἰ δέ τις ἀδυνατεῖ τὰς δύο συνάπτειν ὁμοῦ φυλασσέσθω κἂν τὸ Σάββατον. Λέγει γάρ που ὁ Κύριος περὶ ἑαυτοῦ φάσκων «ὅταν ἀπαρθῇ ἀπ’ αὐτῶν ὁ Νυμφίος, νηστεύουσιν ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις» [20]. Καὶ συνεχίζουν οἱ Ἀποστολικὲς Διαταγὲς: «Διὸ παραινοῦμεν καὶ ἡμῖν νηστεύειν ταύτας… τῷ δὲ Σαββάτῳ μέχρις ἀλεκτροφωνίας παρατείνοντες, ἀπονηστίζεσθε ἐπιφωσκούσης μιᾶς Σαββάτων, ἥτις ἐστὶ Κυριακή[21]. Ἀπὸ ἑσπέρας ἕως ἀλεκτροφωνίας ἀγρυπνοῦντες καὶ ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ συναθροιζόμενοι γρηγορεῖτε, προσευχόμενοι καὶ δεόμενοι τοῦ Θεοῦ, ἐν τῇ διανυκτερεύσει ὑμῶν…μέχρις ἀλεκτρυόνων κραυγῆς … Καὶ αὐτοῦ σταυρωθέντος τῇ Παρασκευῇ καὶ ἀναστάντος ἐπιφωσκούσης Κυριακῆς ἐπληρώθη ἡ Γραφὴ … Διὰ τοῦτο οὖν καὶ ὑμεῖς ἀναστάντος τοῦ Κυρίου προσενέγκατε τὴν θυσίαν ὑμῶν … καὶ λοιπὸν ἀπονηστεύετε, εὐφραινόμενοι καὶ ἑορτάζοντες» [22].
Δηλαδή ἡ ἀρχαία Ἐκκλησία νήστευε μέχρι τήν ὣρα τῆς ἀλεκτοφωνίας. Τελοῦσε τὴν ἀναστάσιμη ἀκολουθία-πανυχίδα «ἀπὸ ἑσπέρας ἕως ἀλεκτροφωνίας ἀγρυπνοῦντες καὶ ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ συναθροιζόμενοι» δηλ. ἀπὸ τὸ ἀπόγευμα τοῦ Μ. Σαββάτου μέχρι τὰ ξημερώματα τῆς Κυριακῆς «μέχρις ἀλεκτρυόνων κραυγῆς» (ὅταν λαλοῦσαν τὰ κοκόρια) παρέμεναν στὸ Ναὸ καὶ ὅταν ἤδη εἶχε ἀναστηθεῖ ὁ Χριστὸς («ἀναστάντος ἐπιφωσκούσης Κυριακῆς» δηλ. ὅταν ξημέρωνε Κυριακὴ) τότε τελοῦσαν τὴν «θυσίαν» (τὴν Θ. Λειτουργία) καὶ μετὰ πήγαιναν νὰ φᾶνε «ἀπονηστίζεσθε ἐπιφωσκούσης μιᾶς Σαββάτων, ἥτις ἐστὶ Κυριακὴ».
Αὐτὴ εἶναι ἡ τάξη, ἡ πράξη καὶ ἡ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας ποὺ δὲν ἔχει καμία σχέση μὲ σοφίσματα ποὺ τό μόνο πού ἐπιτυγχάνουν εἶναι νὰ ἐκθέτουν τοὺς σοφιστάς ἀκόμα καί ἂν εἶναι κατά τα ἂλλα «ρήτορες πολύφθογγοι»… Για τὴν ἐκκλησιαστικὴ μας πατερική καί κανονική παράδοση ἰσχύει ὁ χαιρετισμὸς τῆς Παναγίας μας: «χαῖρε φιλοσόφους ἀσόφους δεικνύουσα,… χαῖρε ὅτι ἐμωράνθησαν οἱ δεινοὶ συζητηταὶ χαῖρε ὅτι ἐμαράνθησαν οἱ τῶν μύθων ποιηταί, χαῖρε ὅτι τῶν Ἀθηναίων τὰς πλοκὰς διασπῶσα»…
β) Τὴν μαρτυρία τῶν Ἀποστολικῶν Διαταγῶν ἐπιβεβαιώνει καὶ τὸ περίφημο Ὁδοιπορικὸ τῆς Αἰθερίας (4ος αἰ.), σύμφωνα μὲ τὸ ὁποῖο ἡ ὥρα ἐνάρξεως τῶν Ἀκολουθιῶν κατὰ τὴ Μ. Ἑβδομάδα (ὅπως καὶ ὅλες τὶς Κυριακὲς τοῦ χρόνου) στὸν Πανίερο Ναὸ τῆς Ἀναστάσεως ἦταν ἡ «πρώτη ἀλεκτροφωνία», ὅταν πρωτολαλοῦσε ὁ πετεινὸς (μετὰ τὶς 2:30 πμ) [23].
Ὁ Ἃγ. Ἐπιφάνιος Κύπρου καὶ αὐτὸς προσμαρτυρεῖ ὅτι ἡ Πασχαλινὴ Ἀκολουθία ὁλοκληρωνόταν τὰ ξημερώματα τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα: «περὶ τὴν τῶν ἀλεκτρυόνων κλαγγὴν ἐν τῇ ἀναστασίμῳ ἡμέρᾳ καὶ πανηγύρει μεγάλῃ τοῦ Πάσχα»[24].
Ὁ Μ. Βασίλειος ἀναφέρεται σὲ μία ἁπλὴ παννυχίδα καὶ προσμαρτυρεῖ ὅτι «ἐκ νυκτὸς ὀρθρίζει παρ’ ἡμῖν ὁ λαὸς ἐπὶ τὸν οἶκον τῆς προσευχῆς… ἐν τῇ ποικιλίᾳ τῆς ψαλμωδίας τὴν νύκτα διενεγκόντες, μεταξὺ προσευχόμενοι ἡμέρας ἤδη ὑπολαμπούσης» [25]. Ἂν γιὰ μία ἁπλὴ ἑορτὴ ὁ λαὸς παραμένει στὴν Ἀκολουθία μέχρι τὰ ξημερώματα, πόσο μᾶλλον γιὰ τὴ μέγιστη τῶν ἑορτῶν, τὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου, δὲν θὰ παρέμενε μέχρι τὰ ξημερώματα τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα; Ἐπιβεβαιώνει μάλιστα ὅτι αὐτὴ ἡ συνήθεια ἐπικρατεῖ σὲ ὅλες τὶς Ἐκκλησίες: «τὰ νῦν κεκρατηκότα ἒθη πάσαις ταῖς τοῦ Θεοῦ Εκκλησίαις συνῳδὰ ἐστὶ καὶ σύμφωνα»!
γ) Καὶ ἂν οἱ ἀνωτέρω ἀναφορὲς ἀποτελοῦν μαρτυρίες τῆς ἐκκλησιαστικῆς πράξεως καὶ ἐμπειρίας καί θὰ μποροῦσε νὰ ὑποστηρίξει κάποιος -ἀσφαλῶς ἐσφαλμένα- ὅτι δὲν εἶναι ὑποχρεωτικὲς διότι δὲν ἔχουν κανονικὴ ἰσχὺ ὑπάρχει ὁ 1ος κανόνας τοῦ Ἁγ. Διονυσίου Ἀλεξανδρείας (Διονυσ-1) (265 μΧ), πού ἒχει ἐπικυρωθεῖ ἀπὸ τὶς Στ΄ καὶ Ζ΄ Οἰκουμενικὲς Συνόδους, ἔχει οἰκουμενικὸ κῦρος καὶ εἶναι ὑποχρεωτικὸς γιὰ ὅλους μας! Ὁ Ἃγ. Διονύσιος ἀπαντώντας σὲ ἐρώτημα τοῦ ἐπισκόπου Πενταπόλεως Βασιλείδη, ἀναφορικὰ μὲ τὸν ἀκριβῆ χρόνο τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου καὶ συνακόλουθα μὲ τὸ πότε ἀρχίζει ἡ πανήγυρις τῆς Ἀναστάσεως καὶ ὁλοκληρώνεται ἡ νηστεία («πυνθανόμενος καθ᾿ ἣν ὥραν ἀπονηστίζεσθαι δεῖ τὴν τοῦ Πάσχα ἡμέραν, τινὰς μὲν γὰρ τῶν ἀδελφῶν λέγειν φής, ὅτι χρή τοῦτο ποιεῖν πρὸς τὴν ἀλεκτοροφωνίαν, τινὰς δέ, ὅτι ἀφ᾿ ἑσπέρας χρή») σημειώνει ὅτι «ἀκριβῆ δὲ ὅρον τιθέναι … καὶ ὥραν πάνυ μεμετρημένην, ὅπερ καὶ δύσκολον καὶ σφαλερὸν ἐστὶ», διότι δὲν μᾶς διασώζουν τὰ Εὐαγγέλια τὸν ἀκριβὴ χρόνο τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου καὶ γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ παρατηρεῖται καὶ διαφορὰ στὶς κατὰ τόπους Ἐκκλησίες. Ὁ Διονυσ-1 μᾶς διασώζει τὴν πληροφορία ὅτι ἡ Ἐκκλησία τῆς Ρώμης ἑόρταζε τὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου τὸ πρωὶ τῆς Κυριακῆς, ἐνῶ τῆς Ἀλεξανδρείας πρὶν νὰ ξημερώσει : «Οἱ μὲν γὰρ ἐν Ρώμῃ ἀδελφοί, ὡς φασί, περιμένουσι τὸν ἀλέκτορα, περὶ δὲ τῶν ἐνταῦθα ἔλεγες, ὅτι τάχιον».
Πάντως σὲ καμία Ἐκκλησία ποτὲ καὶ πουθενὰ Μ. Σάββατο ἀπόγευμα!
Μάλιστα ὁ Ἅγιος Διονύσιος στὸν Διονυσ-1 ἐπιτάσσει ρητῶς ὅτι «μετὰ τὸν τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου ἡμῶν καιρὸν χρή τῆς ἑορτῆς καὶ τῆς εὐφροσύνης ἐνάρχεσθαι, μέχρις ἐκείνου τὰς ψυχὰς ταῖς νηστείαις ταπεινοῦντας» διότι αὐτὸ «ὑπὸ πάντων ὁμοίως ὁμολογηθήσεται». Καὶ καταλήγει ὁ Ἃγ. Διονύσιος Ἀλεξανδρείας μεμφόμενος «τοὺς μὲν λίαν ἐπιταχύνοντας καὶ πρὸ νυκτὸς ἐγγὺς ἤδη μεσούσης ἀνιέντας ὡς ὀλιγώρους καὶ ἀκρατεῖς μεμφώμεθα, ὡς παρ’ ὀλίγον προκαταλύοντας τὸν δρόμον, λέγοντος ἀνδρὸς σοφοῦ, οὐ μικρὸν ἐν βίῳ τὸ παραμικρόν»[26]!
Παρόμοια ἀναφέρει ὁ κανόνας Στ-89 ὁ ὁποῖος ἐντέλλεται: «χρή τοὺς πιστοὺς περὶ μέσας τῆς μετὰ τὸ Μ. Σάββατο νυκτὸς ὥρας ἀπονηστίζεσθαι» δηλαδή, ἑορτασμὸς καί ὁλοκλήρωση τῆς νηστείας μετὰ τὰ μεσάνυκτα τοῦ Μ. Σαββάτου, διότι οἱ Εὐαγγελιστὲς ἀναφέρουν «Ὀψὲ Σαββάτων» ἢ «Ὄρθρου βαθέως» «τὴν βραδύτητα τῆς νυκτὸς ὑπογραφόντων»! Εἶναι προφανὲς ὅτι οἱ κανονικές διατάξεις εἶναι ἐντελῶς ἀντίθετες μὲ τὴν προταθεῖσα συνοδικὴ ἀπόφαση γιὰ τὶς 9:00 μμ τοῦ Μ. Σαββάτου καὶ ἀνατρέπουν κάθε προσπάθεια ὑποστηρίξεώς της!
Συνεπῶς γιὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴ μας παράδοση (λειτουργικὴ καὶ κανονικὴ) δὲν χωροῦν σοφίσματα ποὺ ἐργαλειοποιοῦν κατὰ τὸ δοκοῦν τὴ μέτρηση τοῦ χρόνου (ἰουδαϊκό, βυζαντινό, πολιτικὸ ἡμερονύκτιο κοκ) γιὰ νὰ παραπλανοῦν τοὺς ἀδαεῖς. Ο Στ-89 ἐντέλλεται ὁ ἑορτασμὸς καί ἡ ὁλοκλήρωση τῆς νηστείας να γίνει μετὰ τὰ μεσάνυκτα τοῦ Μ. Σαββάτου. Οἱ Στ΄ καὶ Ζ΄ Οἰκουμενικὲς ἐπικυρώνοντας τὸν Διον-1 ὡς οἰκουμενικοῦ κύρους ἱερὸ κανόνα ἐπιτάσσουν: «μετὰ τὸν τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου ἡμῶν καιρὸν χρή τῆς ἑορτῆς καὶ τῆς εὐφροσύνης ἐνάρχεσθαι, μέχρις ἐκείνου τὰς ψυχὰς ταῖς νηστείαις ταπεινοῦντας» διότι αὐτὸ «ὑπὸ πάντων ὁμοίως ὁμολογηθήσεται». Καὶ «τοὺς μὲν λίαν ἐπιταχύνοντας καὶ πρὸ νυκτὸς ἐγγὺς ἤδη μεσούσης ἀνιέντας ὡς ὀλιγώρους καὶ ἀκρατεῖς μεμφώμεθα, ὡς παρ’ ὀλίγον προκαταλύοντας τὸν δρόμον, λέγοντος ἀνδρὸς σοφοῦ, οὐ μικρὸν ἐν βίῳ τὸ παραμικρόν»!
Μήπως σὲ αὐτοὺς ποὺ «μέμφεται» ὁ ἱερὸς κανόνας ὡς «λίαν ἐπιταχύνοντας καὶ πρὸ νυκτὸς ἐγγὺς ἤδη μεσούσης ἀνιέντας» πρέπει νὰ ἐνταχθεῖ καὶ ὁ ἱερὸς κλῆρος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος μετὰ τὴ Συνοδικὴ ἀπόφαση γιὰ μετάθεση τῆς πασχαλινῆς πανηγύρεως «πρὸ νυκτὸς ἐγγὺς ἤδη μεσούσης»;
Τί νά σχολιάσει κανείς για τὸ ἀδιανόητο «τυπικὸ» τέλεσης μιᾶς -οἱονεὶ- Πασχαλινῆς Ἀκολουθίας ποὺ προτείνει ἡ ὑπ’ ἀριθμ 3041/21.4.21 Συνοδικὴ Ἐγκύκλιος: χωρίς τό Ἀναστάσιμο Εὐαγγέλιο (ἡ ἐγκύκλιος ἀναφέρει μόνο 10 φορὲς τὸ «Χριστὸς Ἀνέστη!» καὶ μετὰ Δοξαστικὸ Αἲνων…), χωρὶς τὰ Εἰρηνικά, χωρὶς τὸν περίφημο Ἀναστάσιμο Κανόνα τοῦ Ἁγ. Ἰω. Δαμασκηνοῦ, χωρὶς τὸ Συναξάριο τῆς ἡμέρας, χωρὶς τὸ «Ἀνάστασιν Χριστοῦ θεασάμενοι…», χωρὶς τὸ Ἐξαποστειλάριο, χωρὶς τοὺς Αἴνους, χωρὶς τὴν διὰ τοῦ Ἱ. Εὐαγγελίου Προσκύνηση τοῦ Ἀναστάντος Χριστοῦ… Τελικά, τί ἀπομένει ἀπὸ τὴν Πασχάλιο Ἀκολουθία;
Ὁρισμένοι γιὰ νὰ δικαιολογήσουν τὴ Συνοδικὴ Ἀπόφαση ἐπικαλοῦνται τὴν κατ’ οἰκονομία ἐπανάληψη ἀπὸ ἕνα ἱερέα πρὸ τῆς 12ης νυκτερινῆς τῆς Τελετῆς τῆς Ἀναστάσεως σὲ ἐνορίες χωριῶν ποὺ στεροῦνται ἐφημερίου. Ἀσφαλῶς αὐτὴ ἡ πρακτικὴ ἔχει προκύψει ἀπὸ τὴν ἀδήριτο ἀνάγκη ἀλλὰ δὲν μπορεῖ νὰ παράσχει ἄλλοθι στὴ Συνοδικὴ Ἀπόφαση, διότι εἶναι πολλαπλῶς προβληματικὴ. Οὔτε εἶναι δυνατὸν νὰ χρησιμοποιεῖται πρὸς ὑπόδειγμα καὶ γενίκευση σὲ ὁλόκληρη τὴν τοπικὴ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος! Δὲν πρέπει νὰ ξεχνᾶμε τὸ κανονικὸ ἀξίωμα: «τὸ παρὰ τοὺς κανόνας οὐκ ἕλκεται εἰς ὑπόδειγμα» (Ἁγ. Γρηγόριος Θεολόγος, Λόγος εἰς τὰ Φῶτα, πρβλ ΑΒ-17)! Ὅταν μάλιστα ἡ Ἱ. Σύνοδος εἶχε τὴ δυνατότητα καὶ τὰ ὑγειονομικὰ μέτρα νὰ τηρήσει καὶ νὰ ἑορτάσει τὴν Κυριακὴ τὸ πρωὶ «ὄρθρου βαθέως» τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, ὅπως τελικὰ θὰ γίνει στὴν Ἱ. Μητρόπολη Κυθήρων καὶ ἀλλοῦ!
Ἡ ρύθμιση αὐτὴ θὰ εἶχε καὶ τὴν εὐεργετικὴ διάσταση νὰ περιοριστεῖ στὸ ἐλάχιστο ἡ φολκορική διάσταση γιὰ τοὺς πολλοὺς τῆς Τελετῆς τῆς Ἀναστάσεως ποὺ ὁδηγοῦσε μὲ τὴν ἄμεση φυγὴ καὶ μὴ συμμετοχὴ στὴ Θ. Λειτουργία σὲ ἀσέβεια πρὸς τὸν Ἀναστάντα Χριστό.
Ἀξίζει ὅμως νὰ ἀναφέρω μία πρακτικὴ ἄσκησης ὀρθῆς οἰκονομίας, ἐνδεικτικὴ λειτουργικοῦ καὶ κανονικοῦ ἤθους: Ὅταν τὸ 1967 νέος κληρικὸς ὁ ἀείμνηστος πατέρας μου π. Κωνσταντῖνος Γκοτσόπουλος, διορίστηκε Ἐφημέριος στὸ χωριὸ Σανταμέριο Ἀχαΐας ἐξυπηρετοῦσε ἄλλα δύο χωριὰ καὶ τὴν ἱστορικὴ Ἱ. Μ. Μαρίτσης. Τὸ πρῶτο Πάσχα τῆς ἱερωσύνης του ξεκίνησε ἀπὸ νωρὶς τὸ μεσημέρι (διότι οἱ μετακινήσεις γίνονταν μὲ τὰ ζῶα…) τὶς Τελετὲς τῆς Ἀναστάσεως καὶ κατέληξε στὸ χωριὸ τὰ μεσάνυκτα γιὰ νὰ ψάλλει τὸ ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ! καὶ νὰ τελέσει τὴ Θ. Λειτουργία. Ὅταν ἀργότερα τὸ εἶπε στὸν πνευματικὸ του ἀείμνηστο π. Θεοφάνη Τερζή -ἐκ τῶν στενῶν μαθητῶν τοῦ πιστοῦ τηρητοῦ τῶν ἱερῶν κανόνων Ἁγίου Γέροντος π. Γερβασίου Παρασκευοπούλου- αὐτὸς τὸν ἐπέπληξε λέγοντας του ὅτι αὐτὸ δὲν ἐπιτρέπεται. Ἔτσι, τὶς ἑπόμενες χρονιὲς καθ’ ὑπόδειξη τοῦ π. Θεοφάνους τελοῦσε στὸ κεντρικὸ χωριὸ κανονικὰ τὰ μεσάνυκτα τὴν Τελετὴ τῆς Ἀναστάσεως καὶ τὴ Θ. Λειτουργία, ἔπαιρνε μαζὶ τοῦ Θ. Κοινωνία γιὰ τὰ ἄλλα χωριὰ ὅπου ἔψαλε μόνο τὸ ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ!, κοινωνοῦσε τοὺς πιστοὺς καὶ κατέληγε στὴν Ι. Μ. Μαρίτσης ὅπου κοινωνοῦσε τὶς μοναχές, κατέλυε τὸ Ἃγ. Ποτήριο καὶ παρεκάθητο σὲ μοναστικὴ πασχαλινὴ τράπεζα, μεσημεριανὴ πλέον! Στὴν οἰκογένεια ἔφτανε νωρὶς τὸ ἀπόγευμα… Τὸ ἐντυπωσιακὸ ἦταν ὅτι οἱ περισσότεροι χωρικοὶ περίμεναν ξημερώματα τὸν παπᾶ νὰ ψάλει τὸ ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ! καὶ μετὰ ἒτρωγαν-ἀπονήστευαν γιὰ νὰ ἐπιβεβαιώσουν τὸν Ἃγ. Διονύσιο Ἀλεξανδρείας: «τοὺς δὲ ἐφυστερίζοντας καὶ διαρκοῦντας ἐπὶ πλεῖστον καί… ἐγκαρτερούντας… ὡς γενναίους καὶ φιλοπόνους ἀποδεχόμεθα» (Διονυσ-1)!
Ἡ Συνοδικὴ Ἀπόφαση τῆς 20.4.21 ἔρχεται ὡς ἐπιστέγασμα (εἴθε νὰ εἶναι τὸ τελευταῖο!) μιᾶς σειρᾶς σοβαρῶν -ἀτυχῶν κατ’ ἐμὲ- Συνοδικῶν ἐπιλογῶν (Σύνοδος Κρήτης-2016, ἀναγνώριση ἀχειροτονήτων καὶ σχισματικῶν Οὐκρανῶν-2019, διαχείριση τῆς πανδημίας-2020, Σαββατιάτικη Ἀνάσταση-2021) ποὺ σκανδαλίζουν ἕνα μεγάλο μέρος τοῦ πιστοῦ λαοῦ, ἀπομειώνουν τὴν ἐμπιστοσύνη στοὺς ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὑποβιβάζουν στὴ συνείδηση τῶν πιστῶν τὸ Συνοδικὸ θεσμὸ μὲ ἀπρόβλεπτες καὶ καταστροφικὲς συνέπειες γιὰ τὴν ἐν ἀληθείᾳ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας.
Εἶναι βέβαιο ὅτι ἀκόμα καὶ ὅσοι προσπαθοῦν ἀπεγνωσμένα νὰ ὑποστηρίξουν τὴν ἀπόφαση γιὰ Σαββατιάτικο ἑορτασμὸ τοῦ Πάσχα καὶ ὅσοι θὰ τὴν ἐφαρμόσουν ὁμολογοῦν ἐμμέσως πλὴν σαφῶς ὅτι δὲν ἔπρεπε νὰ ληφθεί, διότι ἔχει ὁδηγήσει χωρὶς λόγο σὲ ἀδιέξοδο σὲ ἀδιέξοδο τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος.
‒ Ποιὰ ἡ λύση;
‒ «Ἡ ταπείνωση βγάζει ἀπὸ τὰ ἀδιέξοδα!» ἔλεγε ὁ ἀείμνηστος καθηγητὴς Κων. Παπαπέτρου.
Παρακαλοῦμε υἱικῶς τὴν Σεπτὴ Ἱ. Σύνοδο νὰ μὴν ἐπιμείνει στὴν ὑλοποίηση τῆς ἀποφάσεώς Της ἀλλὰ νὰ ἐπιμείνει στόν ἑορτασμό τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου σύμφωνα μέ τά καθιερωμένα. Εἶναι ντροπὴ καὶ εὐτελισμὸς ἡ Ἑλληνικὴ Πολιτεία νὰ κακοποιήσει τὴν Κυριακὴ τοῦ Πάσχα καὶ τὴν ἑπομένη, Δευτέρα τοῦ Πάσχα, νὰ ἀπελευθερώσει τὴν ἑστίαση! Δὲν πρέπει μὲ κανένα τρόπο νά τό ἀνεχθεῖ αὐτὸ ἡ ἐκκλησιαστική μας συνείδηση…
Στὴν ἐσχάτη τῶν περιπτώσεων ἂν ἡ παραδεδομένη τάξη δὲν ἐπιτευχθεῖ, παρακαλεῖται ἡ Ἱ. Σύνοδος νὰ ἀναθεωρήσει τὴν ἀπόφασή Της ὁρίζοντας τὸν ἑορτασμὸ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου τὰ ξημερώματα τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα «ὀψὲ Σαββάτων», «λίαν πρωὶ τῆς μιᾶς Σαββάτων», «τῇ ἐπιφωσκούσῃ μιὰ τῶν Σαββάτων», «ἡμέρας ἤδη ὑπολαμπούσης» σύμφωνα μὲ τὰ Εὐαγγέλια καὶ τὶς πατερικὲς καί κανονικές ἀναφορές.
Μὲ τὴν τροποποίηση τῆς ἀποφάσεως ταπεινουμένη ἡ Σύνοδος θὰ ἐξυψωθεῖ στὴ συνείδηση κληρικῶν καὶ λαϊκῶν, ἐνῶ μὲ τὴν τὴν ἀναγκαστικὴ ἐπιβολή καί ὑλοποίησή της ἢ τή διαφαινόμενη σέ πολλά μέρη de facto κατάργησή της θὰ καταρρακωθεῖ τὸ κῦρος τῆς ἰδίας τῆς Ἱ. Συνόδου.
«Ἡ ταπείνωση βγάζει ἀπὸ τὰ ἀδιέξοδα»! Πάντοτε καί ὃλους μας!
Καλὴ Ἀνάσταση!
[1] Μητροπολίτης Ιλίου Αθηναγόρας: ”Περιμένουμε την ΚΥΑ που θα αποτυπώσει το πλαίσιο λειτουργίας των Ναών”, στο https://www.romfea.gr/diafora/43067-iliou-perimenoume-tin-kya-pou-tha-apotyposei-to-plaisio-leitourgias-ton-naon
[2] Ἀποστολικές Διαταγές, βιβλ. ε, κεφ. ιζ, PG 1, 888.
[3] Πειραιώς Σεραφείμ: ”Διευκρινίσεις περί της ώρας της Αναστάσεως”, 25.4.21, στό https://www.romfea.gr/epikairotita-xronika/43169-peiraios-serafeim-diefkriniseis-peri-tis-oras-tis-anastaseos, Ι.Μ. Εδέσσης: Για τον χρόνο εορτασμού της Αναστάσεως, 26.4.21, στο https://www.romfea.gr/ieres-mitropoleis/43231-i-m-edessis-gia-ton-xrono-eortasmoy-tis-anastaseos π. Εφραίμ Γκιβίσης Είναι πρόβλημα η αλλαγή της ώρας της Ανάστασης; (μια αρχαιολογική ματιά στο θέμα), 22.4.21, στό http://anastasiosk.blogspot.com/2021/04/blog-post_122.html , π. Νικόδημος Σκλέπας, Περί των υποτιθέμενων δύο λειτουργιών του Μ. Σαββάτου και της Ανάστασης στις 9.00, 22.4.21, στό http://anastasiosk.blogspot.com/2021/04/900.html, Δ. Ἀνατολικιώτου, «Πάσχα 2021: Τὸ ψευδοδίλημμα τῶν δύο λειτουργιῶν μέσα στὴν «ἴδια ἡμέρα», 22.4.21, στό http://www.symbole.gr/typikon/thty/1550-pseudodilemma
[4] Ιδιαίτερα εύστοχη είναι η σχετική αναφορά του Πρωτ. Ν. Μοναστηριώτη, Περί της ώρας της Αναστάσιμης Θείας Λειτουργίας, 26.4.21, στο https://www.romfea.gr/katigories/10-apopseis/43232-peri-tis-oras-tis-anastasimis-theias-leitourgias
[5] Γ. Ράλλη-Μ.Ποτλή, Σύνταγμα των θείων και ιερών κανόνων, εκδ. Β. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 2002,τ. Δ΄ σ. 6.
[6] Ράλλη-Ποτλή, Σύνταγμα, τ. Β΄ σ. 514-515.
[7] Ράλλη-Ποτλή, Σύνταγμα, τ. Β΄ σ. 513.
[8] Σχόλιο στόν Στ-89, Πηδάλιον, ἒκδ. Ρηγοπούλου, Θεσσαλονίκη 1991, σ. 297-298.
[9] Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Ἑρμηνεία στὸν Ἀποστ-7, Πηδάλιον, ἒκδ. Ρηγοπούλου 1991, σελ. 10.
[10] Ἀντιοχ-1: «Πάντας τοὺς τολμῶντας παραλύειν τὸν ὅρον τῆς ἁγίας καὶ μεγάλης συνόδου τῆς ἐν Νικαίᾳ συγκροτηθείσης ἐπὶ παρουσίᾳ τῆς εὐσεβείας τοῦ θεοφιλεστάτου βασιλέως Κωνσταντίνου, περὶ τῆς ἁγίας ἑορτῆς τοῦ σωτηριώδους Πάσχα, ἀκοινωνήτους καὶ ἀποβλήτους εἶναι τῆς ἐκκλησίας, εἰ ἐπιμένοιεν φιλονεικότερον ἐνιστάμενοι πρὸς τὰ καλῶς δεδογμένα, καὶ ταῦτα εἰρήσθω περὶ τῶν λαϊκῶν. Εἰ δέ τις τῶν προεστώτων τῆς ἐκκλησίας, ἐπίσκοπος, ἢ πρεσβύτερος, ἢ διάκονος, μετὰ τὸν ὅρον τοῦτον τολμήσειεν ἐπὶ διαστροφῇ τῶν λαῶν καὶ ταραχῇ τῶν ἐκκλησιῶν ἰδιάζειν, καὶ μετὰ τῶν Ἰουδαίων ἐπιτελεῖν τὸ Πάσχα· τοῦτον ἡ ἁγία σύνοδος ἐντεῦθεν ἤδη ἀλλότριον ἔκρινε τῆς ἐκκλησίας, ὡς οὐ μόνον ἑαυτῷ ἁμαρτίας ἐπισωρεύοντα, ἀλλὰ πολλοῖς διαφθορᾶς καὶ διαστροφῆς γινόμενον αἴτιον· καὶ οὐ μόνον τοὺς τοιούτους καθαιρεῖ τῆς λειτουργίας, ἀλλὰ καὶ τοὺς τολμῶντας τούτοις κοινωνεῖν μετὰ τὴν καθαίρεσιν. Τοὺς δὲ καθαιρεθέντας ἀποστερεῖσθαι καὶ τῆς ἔξωθεν τιμῆς, ἧς ὁ ἅγιος Κανὼν καὶ τὸ τοῦ Θεοῦ ἱερατεῖον μετείληφεν».
[11] Σχόλιο στόν Στ-89, Πηδάλιον, ἒκδ. Ρηγοπούλου, Θεσσαλονίκη 1991, σ. 297-298.
[12] «Περὶ τῆς πίστεως γὰρ τοῦ ἐν Νίκαιᾳ τρακτάτου ἠκούσαμεν· ἀληθές ἐστι περὶ τῶν γινομένων μετὰ τὸ ἄριστον ἁγίων, ἵνα ἀπὸ νηστικῶν, ὡς ἐστὶν ἄξιον, προσφέρωνται, καὶ τότε ἐβεβαιώθη». Βλ. ἀξιοσημείωτα εἶναι τά σχόλια τῶν βυζαντινῶν κανονολόγων Ζωναρά, Βαλσαμῶνος, Ἀριστηνοῦ, στό Ράλλη-Ποτλή, Σύνταγμα, τ. Γ΄, σ. 417-418.
[13] Καρθ-41 (κατά τό Πηδάλιο -48): «Ὥστε ἅγια θυσιαστηρίου, εἰ μὴ ἀπὸ νηστικῶν ἀνθρώπων, μὴ ἐπιτελεῖσθαι, ἐξῃρημένης μιᾶς ἐτησίας ἡμέρας, ἐν ᾗ τὸ Κυριακὸν δεῖπνον ἐπιτελεῖται. Ἐὰν δέ τινων κατὰ τὸν δειλινὸν καιρὸν τελευτησάντων εἴτε ἐπισκόπων, εἴτε τῶν λοιπῶν, παράθεσις γένηται, μόναις εὐχαῖς ἐκτελεσθῇ, ἐὰν οἱ ταύτην ποιοῦντες ἀριστήσαντες εὑρεθῶσι». Βλέπε και Ι. Φουντούλη, Λειτουργία Προηγιασμένων Δώρων [Κείμενα Λειτουργικής, 8], Θεσσαλονίκη 19782, σ. 6, του ιδίου, «Ευχαριστιακή νηστεία», στό Λειτουργικά Θέματα, τ. Γ΄, Θεσσαλονίκη 1977, σ. 78, Π. Σκαλτσή, «Αρχαϊκά στοιχεία στη Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων», στο Λειτουργικές Μελέτες ΙΙ, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 230.
[14] Σχετικός εἶναι καί ὁ Α-13: «Περὶ δὲ τῶν ἐξοδευόντων, ὁ παλαιὸς καὶ κανονικὸς νόμος φυλαχθήσεται καὶ νῦν, ὥστε, εἴ τις ἐξοδεύοι, τοῦ τελευταίου καὶ ἀναγκαιοτάτου ἐφοδίου μὴ ἀποστερεῖσθαι».
[15] «Περὶ δὲ τῶν νεκρῶν, εἰ ἒξεστι τοῦ βίου τοῦτον ἐξερχόμενον κοινωνεῖν; καὶ εἰ μὲν εὑρέθῃ νῆστις, κοινωνίας ἀξιούσθω . εἰ δὲ μηγε, ἐαθήτω ἀκοινώνητος», Ἁγ. Ἀναστασίου Σιναΐτου, στὸ J.B.Pitra, Juris Ecclesiastici Graecorum Historia et Monumenta II, Romae, 1868, σ. 278.
[16] S. Augustini Episcopi, Epistula 54, VI, 8, PL 33, 203.
[17] Σωκράτους, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, βιβλ. E΄, κεφ. κβ΄, PG 67, 636AB.
[18] Πηδάλιον, σ. 245.
[19] Ἁγ. Ἰω. Χρυσοστόμου, Πρός Κυριακόν Ἐπίσκοπον ἐν ἐξορίᾳ ὄντα καὶ αὐτόν, PG 52, 683.
[20] Ἀποστολικές Διαταγές, βιβλ. ε, κεφ. ιη, PG 1, 889.
[21] Σύμφωνα μὲ τὶς Ἀποστολικὲς Διαταγὲς τὸ «ἐπιφωσκούσης τῆς μιᾶς Σαββάτων» σημαίνει μετὰ τὴν ἀλεκτροφωνία, δηλαδὴ μετὰ τὶς 2:30 πμ τὰ ξημερώματα τῆς Κυριακῆς. Συνεπῶς ἐλέγχεται ὡς ἀνακριβὴς ὁ βασικὸς ἰσχυρισμὸς τοῦ κειμένου τῆς Ἱ. Μ. Ἐδέσσης ὅτι: «ἡ ἔναρξη τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα τοποθετεῖται μετὰ τὴν δύση τοῦ ἡλίου (Μ. Σάββατο). Δηλαδὴ μὲ τὸ σύχρονο ὡρολόγιο σύστημα στὶς 20.00 περίπου τοῦ Μ. Σαββάτου. Πιὸ ἁπλά, ἀφοῦ δύσει ὁ ἥλιος τὸ Μ. Σάββατο, ἀρχίζει ἡ Κυριακὴ τοῦ Πάσχα. Αὐτὸ ἐννοεῖ καὶ ὁ εὐαγγελιστὴς Ματθαῖος ὅταν γράφει: «ὀψὲ σαββάτων, τῇ ἐπιφωσκούσῃ εἰς μίαν σαββάτων…». Ὁλόκληρο τὸ ἄρθρο τῆς Ἱ. Μ. Ἐδέσσης ἑδράζεται ἐπὶ τοῦ ἐσφαλμένου αὐτοῦ ἰσχυρισμοῦ..
[22] Ἀποστολικές Διαταγές, βιβλ. ε, κεφ. ιζ, PG 1, 892-893.
[23] Αἰθερίας, Ὁδοιπορικό τῶν Ἁγίων Τόπων καί Σινᾶ, μετφ. ἱερομον. Νικοδήμου Μπαρούση, ἐκδ. Τῆνος, Αθήνα 1989, σ. 80, βλ και 62, 73, 75.
[24] PG 42, 828.
[25] Μ. Βασιλείου, ἐπιστολή 27η, «τοῖς κατά Νεοκαισαρεία κληρικοῖς», PG 32, 764.
[26] Ὁ Βαλσαμών σχολιάζει: «Ὀφείλομεν εἰπεῖν, ὅτι μὲν μέχρι τῆς ἕκτης ὥρας (12:00 μεσονύκτιο) καὶ αὐτῆς τοῦ νυκτερινοῦ Σαββάτου, ὀφείλομεν νηστεύειν. Ἀπὸ δὲ τῆς ἑβδόμης ὥρας (1:00πμ τῆς Κυριακῆς) ἄρχεται ἡ Κυριώνυμος, καθ’ ἣν ἀνέστη ὁ Χριστὸς (εἰκὸς ἐστὶν ἢ κατὰ τὴν ἑβδόμην ἢ κατὰ τὴν ὀγδόην γενέσθαι τὴν Ἀνάστασιν)» (Ράλλη-Ποτλή, Σύνταγμα, τ. Δ΄ σ. 6).