Η Αγία Κυριακή είναι χωριό και έδρα ομώνυμης τοπικής κοινότητας, της δημοτικής ενότητας Λασιώνος, του δήμου Αρχαίας Ολυμπίας. Μέχρι το 1955, η Αγία Κυριακή ονομαζόταν Κέρτιζα.
Με βάση τα Οθωμανικά κατάστιχα, στα 1461-63, κατά την κατάκτηση του Μοριά από τους Οθωμανούς και πριν την απογραφή Γριμάνι (1700) η Κέρτιζα αναφέρεται να είχε 136 κατοίκους. Τα ενεργά νοικοκυριά με αμιγές Ελληνικό πληθυσμό ήταν 27 (άγαμοι: 1, χήρες: 0, σύνολο: 28) και πλήρωναν το κεφαλικό φόρο που τους είχε επιβληθεί αφού ήταν χριστιανοί στους εισπράκτορες των Οθωμανών και ασχολούνταν κυρίως με τις καλλιέργειες σιτηρών.
Ιστορική Μάχη Πολίτσας (Μάιος 1821) στη θέση: Πλάκες/Ταμπούρια.
Απέναντι από τον συνοικισμό Πολίτσας του χωριού πολέμησε το πρωτοπαλίκαρο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Καπετάν Γιώργης Γιαννιάς. Συγκεκριμένα, στην τοποθεσία "Πλάκες Πολίτσας" Κερτίζας, εξ ου και οι σημερινές θέσεις "Ταμπούρια" και πλησίον "Τσάχλης", ταμπουρώθηκε ο περιβόητος οπλαρχηγός Γιώργης Γιαννιάς, γιός του Γιάννη Γιαννιά από την Προστοβίτσα Τριταίας, σημερινή Δροσιά ο οποίος με 150 παλικάρια πολέμησε γενναία εναντίων των Τουρκαλβανών. Ριζωμένος στα απόκρημνα βουνά στα δάση και στα λαγκάδια όπως και ο πατέρας του στην ίδια ορεινή τοποθεσία την ημέρα εκείνη της ιστορικής μάχης είχε ταμπουρωθεί σ' ένα στενό σημείο της περιοχής της Πολίτσας θέση: Πλάκες. Φτάνοντας οι Τούρκοι τον παρότρυναν να παραδοθεί. Όμως ο Γιαννιάς παρέμεινε στην θέση του και αφού σηκώθηκε απευθύνθηκε λέγοντας τους δεν παραδίνομαι: Εγώ είμαι ο Γιώργης ο Γιαννιάς το πρώτο παλικάρι. Τότε τον χτύπησαν και τον τραυμάτισαν βαριά. Αν και πληγωμένος συνεχίζει να μάχεται μαζί με τα υπόλοιπα παλικάρια του, μέχρι που ξεψυχά. Οι Τούρκοι περιφέρανε για τρείς μέρες το σώμα του και το κεφάλι του ως λάφυρο, όπως συνήθιζαν τότε… προτού το παραδώσουν στη μητέρα του για ταφή.
Ένας από τους σημαντικότερους συναγωνιστές του Γιώργη Γιαννιά που πήρε μέρος στη μάχη αυτή καθώς και, ένα μήνα αργότερα, στη μάχη στο Πούσι στις 13 Ιουνίου 1821 ήταν ο εκ Κερτίζας Δημητράκης Αργυρόπουλος, ο οποίος είχε υπό τις εντολές του 10 στρατιώτες και είχε πάρει μέρος και σε πολλές άλλες μάχες όπως στις πολιορκίες της Πάτρας και Μεσολογγίου και κατά του Ιμπραήμ. Η δράση του στην ορεινή Ηλεία είχε καίρια σημασία για την αποφυγή των λεηλασιών από τους Τούρκους όπως γινόταν σε πολλές περιοχές της πεδινής Ηλείας. Τέλος στην ίδια θέση Πλάκες Πολίτσας είχαν πιάσει και το πατέρα του ήρωα Γιάννη Γιαννιά, όταν αυτός είχε βγει στην κλεφτουριά και συμμετείχε σε μάχες μαζί με τον Λάμπρο Κατσώνη, τον Ζαχαριά και τον Ανδρέα Ανδρούτσο το 1805 έπεσε σε παγίδα που του είχαν στήσει τραυματίστηκε και τον συνέλαβε σ 'αυτή την τοποθεσία ο παλιός του φίλος Κονταχμετης ο Λαλιώτης και τον οδήγησαν στην Πάτρα όπου τον κρέμασαν προ του ναού του Αγίου Αθανασίου σε μια μελικοκιά στην σημερινή πλατεία Μαρούδας ή Γιαννιά, μαζί με τον γιατρό Τζιμίκο.
Τα αξιοθέατα του χωριού
Η εκκλησία της Αγίας Κυριακής στα βόρεια του οικισμού. Ο σημερινός ναός της Αγίας Κυριακής οικοδομήθηκε κατά τα έτη 1890-1891 πάνω στα θεμέλια του προϋπάρχοντος ναού της Αγίας Κυριακής, που υπήρχε το έτος 1831.
Δυτικά, κάτω από το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής, βρίσκεται το σπήλαιο του Αρμακιανού η Αγίου Μαρκιανού εντός των ορίων της Κοινότητας Αγίας Κυριακής σε υψόμετρο 1065 μέτρων περίπου, ακριβώς κάτω από την κορυφή (Κονιάκος) της οροσειράς Αγίας Παρασκευής. Είναι ένα από τα σημαντικότερα και σπουδαία σπήλαια της ορεινής Ηλείας, οι προσπάθειες που γίνονται από φορείς και συλλόγους για την ανάδειξη του και επισκεψιμότητα του είναι σε θετική κατεύθυνση για την περαιτέρω αξιοποίηση του.
Φημολογείται ότι ήταν παλιό μοναστήρι και οι καλόγεροι το εγκατέλειψαν λόγω της υγρασίας που υπάρχει. Διακοσμημένο από τρεις όμορφες κουρτίνες από σταλακτίτες και σταλαγμίτες που στολίζουν το χώρο του σπηλαίου, καθώς και με τις ομορφιές της της γύρω περιοχής συνδυάζουν ένα υπέροχο περιβάλλον για τον επισκέπτη.
Διαβάστε ΕΔΩ και άλλες πληροφορίες για το όμορφο χωριό της Ηλείας
Επισκεφτείτε και στην σελίδα του χωριού στο facebook και δείτε πλούσιο φωτογραφικό υλικό, πατώντας ΕΔΩ
Ηλεία, ένας τόπος ευλογημένος και «ξεχασμένος»!!!
