Με αφορμή την παρουσίαση – κυκλοφορία του δίσκου «Ithaca», ζητήσαμε από τον κοινωνικό επιστήμονα, ερευνητή της ποίησης του Κωνσταντίνου Καβάφη και συνθέτη Μίλτο Παύλου, να μας μιλήσει γι’ αυτή την εμβληματική διεθνής δισκογραφική παραγωγή.
Θα θέλαμε να ξεκινήσουμε ίσως με την πιο κλασική ερώτηση, κάτι που φανταζόμαστε θα το έχετε ακούσει, πολλές φορές. Τι ήταν αυτό που σας ώθησε ν’ ασχοληθείτε με την ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη;
Η ποίηση του Καβάφη αυτοπροσώπως. Πριν 35+ περίπου χρόνια ως φοιτητής στην Ιταλία σε μια καθοριστική ηλικία ένιωσα για πρώτη φορά την ανάγκη να απαγγείλω μουσικά την ποίηση που άνοιγε τα «παράθυρα» για να δω με διαύγεια τη «θάλασσα του πρωϊού» να ορίσω το σχέδιο της ζωής μου στην «Πόλις» και να αναζητήσω την «Ιθάκη» μου. Από τότε σε κρίσιμες καμπές του ατομικού ή συλλογικού βίου η μουσική έκφραση των ποιημάτων του Καβάφη με στήριξε και έδωσε βηματισμό προς την ανάταση και την υπέρβαση.
Ποιοι ήταν οι «συνεργάτες» σας στη δημιουργία του «Ithaca» τι διαδρομή ακολούθησε μέχρι να φτάσει στην ολοκλήρωσή του και τι κρατήσατε από αυτή σας τη συνεργασία;
Ο βασικός μου συνεργάτης είναι ο Σέργιος Βούδρης ένας χαρισματικός μουσικός που έκανε την ενορχήστρωση και την μαζί μου την παραγωγή των δύο αυτών δίσκων. Ανάμεσα σε άλλα πλούτισε τη συλλογή με ένα φανταστικό κλασσικό κουαρτέτο σε τέσσερα από τα τραγούδια του δίσκου, στα οποία συμμετείχαν τέσσερις νέες και νέος ταλαντούχοι μουσικοί δημιουργοί οι ίδες/-οι (Νεφέλη Λιούτα, Μαριάνθη Καραγιάννη, Wera Kijewska, Στέλιος Παπαναστάσης. Στο Ιθάκη/Ithaca/Itaca το τελικό ρεφρέν το λέει η παιδική χορωδία Σπύρου Λάμπρου, ενώ στο Acoustic Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον με συνοδεύει με φωνητικά η Iliana Hajduk-Kucheruk, Ουκρανή σοπράνο και φίλη που γνωρίσαμε το 2022 στη Βιέννη με την οικογένειά μου εξαιτίας της ρωσσικής εισβολής στη χώρα της.
Όλα τα κομμάτια απέκτησαν τη βάση τους στην κιθάρα του Οδυσσέα Τζιρίτα, που ανασύστησε την κιθαριστική μορφή τους – όπως δηλαδή είχαν συντεθεί εξ αρχής - ο ίδιος πολλά υποσχόμενος νέος δημιουργός.
Το mix-mastering έχει κάνει ο επίσης εξαίρετος νέος δημιουργός Σταύρος Γεωργιόπουλος. Όλα στο studio Diskex του Σέργιου, εκτός από τις ηχογραφήσεις της ερμηνείας που έγιναν στο δικό μου μικρό studio Altāria στη Βιέννη. Ήταν μια μοναδική εμπειρία η διαδικτυακή σε μεγάλο βαθμό συνεργασία με όλους τους συντελεστές, καθώς και οι κατά καιρούς συνευρέσεις στην Αθήνα, παρά την πανδημία και τους περιορισμούς της.
Τέλος, οι δύο δίσκοι – η ελληνική Ιθάκη και το αγγλικό Ithaca - εκδόθηκαν ψηφιακά από την Protasis Music της Μαρίας Φασουλάκη. Ήταν ο αείμνηστος σύντροφός της Νίκος Οικονόμου που με είχε παρακινήσει να προχωρήσω στην παραγωγή της συλλοδής μελοποιημένης ποίησης Καβάφη.
Η εξαιρετική Κατερίνα Τριχιά στηρίζει τις κυκλοφορίες των άλμπουμ μου ως Publicist.
Μέσα από τη δημιουργία της συλλογής Ιθάκη και τη συνεργασία με αυτή τη φοβερή ομάδα κρατάω τρία πράγματα:
- Ενώ τα τραγούδια έγιναν με μια κιθάρα στις διάφορες χώρες που έζησα αυτά τα χρόνια, με την παραγωγή του δίσκου, απέκτησαν νέα πνοή, έσκυψα πάνω τους και ανακάλυψα νέες διαστάσεις τους και απόλαυσα την αναδημιουργία τους σε έναν δίσκο για τον οποίο είμαι υπερήφανος και ευγνώμων μαζί.
- Σε αντίστιξη προς την μάλλον απαισιόδοξη και ενίοτε οδυνηρή αντίληψη για τη χώρα, ζώντας πλέον για πολλά χρόνια εκτός της επικράτειας, η συνεργασία με την ομάδα και δημιουργικούς ανθρώπους στην Ελλάδα ήταν μια ένεση αισιοδοξίας και πίστης για το δυναμικό της, ιδίως της νέας γενιάς. Νιώθω πολύ τυχερός που το έζησα ιδιαίτερα στη σημερινή συγκυρία. Κατά κάποιο τρόπο επιβεβαιώνει την πίστη μου στις δυνατότητες αυτής της νέας γενιάς και στην ηλικία μου (58) χαίρεσαι πάντα όταν έχεις δίκιο…
Πως καταφέρατε να εκφράσετε τον ποιητικό λόγο του Κωνσταντίνου Καβάφη, μέσα από τις όμορφες αυτές μουσικές δημιουργίες.
Παρά την επικρατούσα άποψη πιστεύω ότι αρκετά από τα ποιήματα του Καβάφη, έχουν έναν εσωτερικό ρυθμό, ακόμα και όταν δεν ακολουθούν μια προφανή διακριτή ρίμα. Έτσι, η μουσική τους έκφραση καθοδηγήθηκε με πολύ άμεσο και αδιαμεσολάβητα διαισθητικό τρόπο από το ίδιο το ποίημα. Ενίοτε ένιωθα ότι η μουσική αυτή απαγγελία προϋπήρχε και εγώ την ξεγεννιούσα ως μαμή-αγωγός στην επιφάνεια, σαν ένα άγαλμα που με προσκαλούσε να το τραβήξω από το νερό για να αναδυθεί αποδίδοντας μια τρισδιάστατη εικαστική μορφή στον ποιητικό λόγο των δύο ασπρόμαυρων διαστάσεων.
Μάλιστα, τα πρώτα χρόνια φοβόμουν ότι κάπου θα το έχω ξανακούσει, ότι ίσως ασυνείδητα είχα πάρει τη μουσική από κάπου αλλού... Το γνήσιο της αυθόρμητης μουσικής δημιουργίας και πάνω σε μουσικούς δρόμους που απέχουν από εκείνους της μελοποίησης ποίησης, και δη του Καβάφη, από άλλους σημαντικούς έλληνες δημιουργούς, είναι και το στοιχείο που αφενός αξίζει σε αυτή τη συνθετική και ερμηνευτική προσπάθεια και αφετέρου, όπως καταλαβαίνω, «ξενίζει» πολλούς στην Ελλάδα. Άλλωστε, η σχέση με την ποίηση ειναι προσωπική και η μελοποίησή της αναπόφευκτα της προσδίδει μια τρίτη ή και παραπάνω, διάσταση, με την αισθητική του συνθέτη απομακρυνόμενη έτσι από την αρχική εμπειρία του κάθε αναγνώστη. Γι αυτό το λόγο η μελοποιημένη ποίηση είναι πλέον ένα ανεξάρτητο έργο επίσης πολύ προσωπικό αντανακλώντας την αισθητική και κοσμοθεωρία του συνθέτη.
Αναλόγος, η ερμηνεία των τραγουδιών από εμένα τον ίδιο, στόχευε στο να προτείνει μια εναλλακτική προσέγγιση στην γραμμικά λυρική – θα έλεγα κάπως πρόχειρα ως προς την επικρατούσα αισθητική - συνήθη προσέγγιση στο ελληνικό τραγούδι. Θέλει να είναι πιο θεατρική και με περισσότερες αποχρώσεις αποδίδοντας τόσο περισσότερα επίπεδα και διαστάσεις της ποίησης της ίδιας, όσο ακριβώς την προσωπική εμπειρία και αυτό που είδα και θέλω να αναδείξω ως συνθέτης στο συγκεκριμένο τραγούδι πάνω στις ράγες των στίχων της ποίησης του Καβάφη.
Το «Ithaca» σε τι κοινό απευθύνεται και ποιο είναι το μήνυμα που θέλει να τους «μεταφέρει»;
Το ‘Ithaca’ χτίζει πάνω στην ελληνική ‘Ιθάκη’ και απευθύνεται σε ένα μη ελληνόφωνο κοινό, καθώς ο οικουμενικός ποιητής είναι γνωστός και πολύ αγαπητός διεθνώς. Κατά μια έννοια, οι αξίες, οι αρχές, τα διλήμματα, η κρίση και η νέμεση, η ίδια η ανθρώπινη κατάσταση στις διαφορετικές πτυχές της και οι οδηγίες ζωής της ποίησης Καβάφη είναι και τα τόσο κοινά μας στοιχεία με ανθρώπους από όλον τον κόσμο που την έχουν διαβάσει και έχουν δεί τη ζωή τους μέσα από αυτήν.
Ήδη η πρώτη ελληνική συλλογή και το CD περιλαμβάνει και τη φωνητική απόδοση στα λατινικά (transliteration) του ελληνικού στίχου, μαζί με τις μεταφράσεις στα αγγλικά, προσφέροντας έτσι τη δυνατότητα παρακολούθησης της μουσικής απαγγελίας και από ακροατές που δεν γνωρίζουν καλά νέα ελληνικά ή και καθόλου.
Το Ithaca περιλαμβάνει αυτές τις δώδεκα αγγλικές μεταφράσεις των ποιημάτων καθώς και το Iθάκη (Itaca) στα ιταλικά ως αντίδωρο προς τη χώρα στην οποία όλο αυτό το ταξίδι ξεκίνησε.
Ένας από τους στόχους του Ithaca είναι ακριβώς να προτείνει και μια σειρά από διαφορετικές αγγλικές μεταφράσεις (και μια ιταλική) της ποίησης Καβάφη. Ένιωσα αφενός την ανάγκη οι μεταφράσεις να μεταφέρουν τον εσωτερικό ρυθμό και συχνά τη ρίμα που επιλέγει συνειδητά ο Καβάφης και αφετέρου η αγγλική γλώσσα να είναι πιο κοντά στη σήμερα ομιλουμένη ως διεθνή γλώσσα. Κάτι που δεν κάνουν οι ήδη γνωστές σημαντικές αγγλικές μεταφράσεις που έχουν προταθεί εδώ και παραπάνω από μισό αιώνα.
Πως ανταποκρίνεται το «ξένο» ακροατήριο σε αυτές τις πραγματικά εντυπωσιακές επιλογές – προσεγγίσεις;
Καθώς οι μουσικές αυτές εκφράσεις της ποίησης Καβάφη είναι σύγχρονες, μάλλον δυτικότροπες, και δεν αντανακλούν τις κυρίαρχες αισθητικές προσεγγίσεις στην Ελλάδα, ένα μέρος του ελληνικού κοινού κάποτε ένιωσε αμηχανία ακούγοντας τα τραγούδια, αλλά όχι το ξένο κοινό.
Αντιθέτως, ακριβώς αυτό το στοιχείο της σύγχρονης προσέγγισης νομίζω ότι ήταν εκείνο που έκανε το ξένο κοινό να υποδεχθεί με χαρά το δίσκο. Για να δώσω ένα παράδειγμα Τα Τείχη, ένα ποίημα που μελοποιήθηκε σε μια πολύ δύσκολη προσωπική και οικογενειακή στιγμή είναι σχεδόν ποπ-ροκ βασίζεται σε μια πολύ δυναμική κιθάρα, τύμπανα και κλιμάκωση, ενώ εισάγεται με ένα μοτίβο που θυμίζει το Streets of Philadephia του Springsteen χάρη σε μια φανταστική έμπνευση του Σέργου. Ε, αυτό νιώθω ότι ήταν πολύ πιο ευπρόσδεκτο από το ξένο κοινό παρά από το ελληνικό.
Βέβαια, χωρίς καμία πρόθεση σύγκρισης με γίγαντες, σημειώνω ότι συχνά αυτή είναι η μοίρα των μελοποιήσεων και θυμίζω την πρώτη αρνητική αντίδραση του Ελύτη στον Θεοδωράκη για το Άξιον Εστί, αλλά και άλλα ζευγάρια ποιητών-συνθετών.
Πόση «ανάγκη» πιστεύτε ότι έχει η σύγχρονη κοινωνία και πολύ περισσότερο το νεανικό ακροατήριο από την ποίηση του Καβάφη;
Θα έλεγα ότι η ελληνική κοινωνία έχει ανάγκη να αναγνωρίσει, να διασώσει – πέρα από ιδεοληψίες και προκαταλήψεις – βασικά στοιχεία του σύγχρονου ελληνικού και παγκόσμιου πολιτισμού όπως η ποίηση Καβάφη, καθώς αντιπροσωπεύουν όλα εκείνα που μας έφεραν ως εδώ και μπορούν να μας στηρίξουν στο δυσκολο δρόμο μπροστά μας. Μαζί με την ποίηση θα έβαζα και την φιλελεύθερη δημοκρατική παράδοση των δικαιωμάτων, των ελευθεριών και της διεκδίκησης της ισότητας, τα οποία βγήκαν με δύσκολες γέννες μέσα από δύο αιματηρούς παγκόσμιους πολέμους, ολοκληρωτισμούς και απώλειες πολλών εκατομμυρίων. Μέσα στα συγχρονα αδιέξοδα και την «τέλεια καταιγίδα» των γεωοπολιτικών κρίσεων, των πολέμων, του μίσους και της δυσανεξίας, της κλιματικής αλλαγής και τεχνολογικής υπέρβασης και ενόσω ανέρχονται και πάλι οι ολοκληρωτισμοί, οι ανισότητες και η ανελευθερία, οι βασικές μας ευρωπαϊκές και οικουμενικές αρχές και αξίες θεμελιωμένες στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα είναι πολύτιμες βάσεις και αποκούμπια.
Συχνά τα παίρνουμε ως δεδομένα, όπως βλέπουμε και την ποίηση Καβάφη ως μουσειακό είδος ή πάνω σε ένα βάθρο που έχει τη θέση του στη δοξασμένη ιστορία της ελληνικής κουλτούρας αλλά δεν αγγίζουμε... Ε, αυτά τα δύο άλμπουμ θέλουν να δείξουν και ότι μπορεί να την πλησιάσουμε πιο κοντά, ως σύγχρονοι άνθρωποι σε νέους μουσικούς δρόμους, να νιώσουμε τα χνώτα της ποίησης και να στηριχτούμε πάνω της σε αυτή την κρίσιμη στιγμή για τις κοινωνίες μας.
Με το ρίσκο να είμαι προβλέψιμος και γεροντίστικα βαρετός, επαναλαμβάνω συχνά ότι μέσα στη δίνη αυτών των μοναδικών κρίσεων, οι νέες γενιές, υπόσχονται την υπέρβαση, ενώ συνάμα είναι τα πρώτα θύματα του κόσμου που φτιάξαμε. Αυτό φαινομενικά μοιάζει ρομαντικά αφελές ή ευσεβής πόθος, αλλά απαντώ ξεροκέφαλα ότι αυτό δείχνουν οι έρευνες στο πεδίο και δεν οφείλεται μόνο στο ότι έχω τέσσερα υπέροχα παιδιά από τα 10 ώς τα 27 χρόνια! Ποτέ πριν οι νέοι άνθρωποι δεν είχαν τόση πρόσβαση στην πληροφορία, στη γνώση και στις τεχνολογικές δυνατότητες να αναπτύξουν το δυναμικό τους, ενώ η οικονομική και διεθνής συγκυρία τους στερεί προς το παρόν μέσα και ευκαιρίες που εμείς οι παλαιότεροι είχαμε όταν ξεκινήσαμε την ενήλικη ζωή μας.
Και τέλος, τι συμβολίζει το εξώφυλλο του δίσκου;
Ο πίνακας στο εξώφυλλο του δίσκου αποσκοπεί στο να αποδώσει τον πολυεπίπεδο χαρακτήρα της ποίησης του Καβάφη. Τα χρώματα και τα στοιχεία που δομούν τη ζωγραφιά ως κεντρικοί βαρυτικοί πόλοι ή αιωρούνται στην εικόνα αναφέρονται σε διαφορετικά επίπεδα της ποίησής του. Από τις προσωπικές αναμνήσεις και εμπειρίες, μνήμες, έρωτα και αισθησιακές εικόνες έως ευρύτερες, ατομικές όσο και συλλογικές αναζητήσεις και ενδοσκοπήσεις, στη ζωή και στην κοινωνία, σε μια αντιπαράθεση βαρύτητας και ελαφρότητας. Στοχεύει έτσι να αποδώσει την ανάταση και την υπέρβαση, τα οποία αποτελούν κεντρικές έννοιες στην καρδιά των μουσικών εκφράσεων του συνθέτη έτσι όπως γεννήθηκαν. Σε μια άλλη ανάγνωση ο πίνακας αντικατοπτρίζει το ταξίδι μου ως συνθέτη στην ποίηση του Καβάφη όπως αυτή με στήριξε και με βοήθησε να δω πιο καθαρά σε κρίσιμες στιγμές της ζωής αλλά και στον κόσμο.
Για περισσότερες πληροφορίες για την δισκογραφική παραγωγή «Ithaca», πατήστε ΕΔΩ
Για τον aylogyros news και τον Παύλο Ανδριά
